Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

8-mavzu: 
OT. SIFAT. SON. OLMOSH 
 
Reja: 
1. Ot soʻz turkumi. Otning ma‘nosi va grammatik belgilari. 
2. Sifat soʻz turkumi. 
3. Son soʻz turkumi. 
4. Olmosh soʻz turkumi. 
Tayanch tushunchalar: 
 
Ot, atoqli ot, turdosh ot, shaxs oti, narsa oti, oʻrin-joy, oti, faoliyat-jarayon 
otlari, aniq otlar, mavhum otlar, sifat, sifat darajalari, sifat otlashuvi, son, midor son, 
tartib son, olmosh, kishilik olmoshlari, koʻrsatish olmoshlari, soʻroq olmoshlari, 
belgilash olmoshlari, oʻzlik olmoshi, boʻlishsizlik olmoshlari, gumon olmoshlari. 
 
Ot nom bildiruvchi so‗z turkumi bo‗lib, shaxs, narsa, joy ma‘nolarini anglatadi 
va «kim?»,«nima?», «qayer?» so‗roqlariga javob bo‗ladi. «Kim?» so‗rog‗i shaxsni 
bildiruvchi so‗zlarga, «nima?» so‗rog‗i narsa, faoliyat-jarayonni bildiruvchi 
so‗zlarga, «qayer?» so‗rog‗i joy nomini bildiruvchi so‗zlarga beriladi. 
Shunga ko‗ra otlar shaxs otlari, narsa otlari, faoliyat-jarayon otlari, o‗rin-joy 
otlariga bo‗linadi. 
 
1-misol. Otlarning tagiga chizilgan. 
O‗lmasning onasi uyda o‗tiradi, do‗ppi tikadi. Qizlari ham onasiga 
qarashadigan bo‗lib qolgan. Biri igna tortadi, biri piltakach uradi, bitgan do‗ppini 
taxtakachga bostiradi, yana biri ipak qaynatadi, quritadi, xullas, namozgarda 
boshlangan do‗ppi ertasiga tayyor bo‗ladi. (U. Nazarov) 
Otlar ma‘no va grammatik xususiyatlariga koʻra dastlab katta ikki turga 
boʻlinadi: 
1) Atoqli otlar; 
2) Turdosh otlar. 
ATOQLI OTLAR 
 
Biror shaxs, narsa yoki joyga atab qo‗yilgan nomlar atoqli otlar sanaladi. 
Atoqli otlar nimani atab kelishiga ko‗ra shaxs nomlari, joy nomlari va narsa 
nomlariga bo‗linadi. 
2–mashq. Atoqli otlarning tagiga chizilgan. 

---

122 
1. Yana bir necha kun turib kelmoq uchun Otabek Marg‗ilonga, Hasanali ota 
Yusufbek hojini tinchlatish uchun Toshkentga jo‗nadilar. (Abdulla Qodiriy) 2. Chol 
ko‗zlarini qisib, kulib qo‗yadi: — Yaxshi. Ma‘nolik narsa. Muqimiyni ko‗rganman. 
Xushfe‘l, dono odam edi. Muqimiy — kattakon shoir. Qo‗qonda turadi u kishi. 
(Oybek) 
Atoqli otlar bir nechta shaxs, narsa yoki joy ichidan faqat bittasiga atab 
qoʻyilgan, faqat bittasinigina ifodalaydigan otlardir. Masalan, dunyoda minglab 
shaharlar mavjud, Samarqand soʻzi esa oʻsha shaharlar ichidan faqat bittasini 
nomlaydi va bitta shaharning oʻzigagina tegishli hisoblanadi. Shuning uchun 
Samarqand atoqli otdir. 
Atoqli otlarga nisbatan nom atamasi ishlatiladi.