Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

IMLODA AKS ETMAYDIGAN (FAQAT OGʻZAKI NUTQQA XOS 
BOʻLGAN)
TOVUSH OʻZGARISHLARI 
Faqat ogʻzaki nutqqa xos boʻlgan tovush oʻzgarish hodisalariga talaffuz 
jarayonidagi quyidagi holatlar mansub:
– ayrim unlilarning tushib qolishi yoki orttirilishi: Saodat – Sodat, traktor – 
tiraktor, stol – ustol, uzr – uzur;
– unlilarning almashib talaffuz qilinishi zamon – zomon, muhim – muhum;
– undoshlarning tushib qolishi yoki orttirilishi: daraxt – darax, doʻst – doʻs, 
oila – oyila;
– undoshlarning almashishi: shanba – shamba, maqtanchoq – 
maxtanchoq;
– jarangli undoshning jarangsizlashishi: maktab – maktap, mard – mart;
Bu hodisalar faqat ogʻzaki nutqda roʻy beradi va yozuvda aks etmaydi. Agar 
imloda ham talaffuzdagidek yozilsa, imloviy xatolik hisoblanadi. 
Adabiy tilning ogʻzaki nutq va yozma nutq me‘yorlari farqlanadi. Ilmiy 
asoslangan adabiy til me‘yorlarida talaffuz va imloning qat‘iy qoidalari mavjud. 
Ogʻzaki nutqda ayrim unli harflar yozilganidan boshqacha talaffuz qilinadi: 
kompyuter – kampyuter, mobil – mabil, kino – kiyno. Bunday soʻzlardagi unli 
harflarni matnlarda yozilganidek talaffuz qilish ogʻzaki nutq me‘yorlaridan chetga 
chiqish sifatida baholanadi. Shuningdek, ba‘zi unli tovushlar esa aytilganidek 
yozilmaydi: boho (talaffuzda), – baho (imloda), unuqqan (talaffuzda) – uniqqan 
(imloda), partret (talaffuzda) – portret (imloda). Ammo vahshiy, falokat, ravshan 
soʻzlarini voxshiy, polakat, rovshan deb talaffuz qilish yoki qanday aytilsa, shunday 
yozish toʻgʻri emas. 
Ogʻzaki va yozma nutqdagi bunday muammolarga duch kelganda «Oʻzbek 
tilining talaffuz lugʻati», «Oʻzbek tilining imlo lugʻati»ga asoslanish kerak. 
Adabiy tilda barcha soʻzlar aytilganidek yozilsa edi, bir soʻzning oʻzini ham 
turlicha yozishga toʻgʻri kelar, natijada imloni tartibga solib boʻlmas, savodsizlik 
kuchayib ketar edi. Shuning uchun amaldagi talaffuz va imlo qoidalariga koʻra ayrim 
undoshlarning ham talaffuzi va imlosi farq qiladi. Ogʻzaki nutqda ayrim undosh 
harflar yozilganidan boshqacha talaffuz qilinadi: masxaraboz – masxaravoz, shanba 

---

22 
– shamba, pedagog – pedagok. Ogʻzaki nutqdagi ixtisod, shoshilip, ketti soʻzlarini 
iqtisod, shoshilib, ketdi shaklida yozish lozim. Bu talaffuz, albatta, notoʻgʻri emas. 
Ammo imloda soʻzlardagi bu undoshlarning qanday yozilishi imlo qoidalari va 
lugʻatlarda me`yorlashtirilgan.