Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

№ 
Soʻz 
Boʻgʻinlarga 
ajralishi 
Asos va 
qoʻshimchaga 
ajralishi 
Izoh 
1 
baxtli 
baxt-li 
baxt-li 
Soʻzning boʻgʻinlarga ajralishi 
bilan asos va qoʻshimchalarga 
ajralishi teng kelgan. 
2 
gullar 
gul-lar 
gul-lar 
3 
baxtim 
bax-tim 
baxt-im 
Soʻzning boʻgʻinlarga ajralishi 
bilan asos va qoʻshimchalarga 
ajralishi teng kelmagan. 
4 
guling 
gu-ling 
gul-ing 
Bo‗g‗inlar ikki turli bo‗ladi: 1) ochiq bo‗g‗in; 2) yopiq bo‗g‗in. 
Unli bilan tugagan bo‗g‗in ochiq, undosh bilan tugagan bo‗g‗in esa yopiq 
bo‗g‗in hisoblanadi. Masalan: o-na, bo-la, sa-do so‗zlaridagi har ikki bo‗g‗in ochiq,
tosh-lar, mak-tab so‗zlaridagi har ikki bo‗g‗in yopiq bo‗g‗indir. 
URG„U VA UNING TURLARI. So‗z bo‗g‗inlaridan yoki gapda ishtirok 
etayotgan so‗zlardan birining boshqalariga nisbatan kuchliroq talaffuz qilinishiga 
urg„u deyiladi. 
Urg‗u ikki xil bo‗ladi: 1) so‗z urg‗usi; 2) gap urg‗usi. 
Soʻz urgʻusi. So‗z bo‗g‗inlaridan birining boshqalaridan kuchliroq talaffuz 
qilinishi so‗z urg‗usi deyiladi. Masalan: kitób, bolá, gullár. 
Tilimizda so‗z urg‗usi ko‗pincha so‗zlarning oxirgi bo‗g‗iniga tushadi. So‗zda 
bo‗g‗inlar ko‗payishi bilan urg‗u ham oxirgi bo‗g‗inga ko‗chib boradi. Yozuvda 
urg‗u tushgan bo‗g‗inni tepasiga (´) belgisini qo‗yish bilan ifodalash mumkin. 
Masalan: dalá, dalalár, dalalargá; oʻqísh, oʻqishíng, oʻqishingní. 
Oʻzbek tilida urgʻu oxirgi boʻgʻinga tushmaydigan soʻzlar ham mavjud. 
Bunday soʻzlar sof turkiycha boʻlmay, tilimizga, asosan, arab, fors va rus tillaridan 
oʻzlashgan. Ulardan ayrimlari quyidagilar:
1) hózir, yángi, dóim, hamísha, zóʻrgʻa, áncha kabi ravishlar; 
Eslatma: Tilimizdagi koʻpchilik ravishlarda urgʻu oxirgi boʻgʻinga tushmaydi.
2) hámma, bárcha, bári, bá‟zi, qánday, qáncha, állakim, kímdir kabi 
olmoshlar; 

---

18 
3) ámmo, lékin, zéro, xúddi, hátto, áslo, gárchi, tóki kabi yordamchi soʻzlar; 
4) bálki, albátta, afsúski, dárvoqe, dárhaqiqat kabi modal soʻzlar. 
Shuningdek, oʻzbek tilida bir qator soʻz va qoʻshimchalar urgʻu olmaydi.