Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

Undoshlarning tarkibiga koʻra tasnifi 
№ 
Turi 
Xususiyatlari 
1 
Sof undoshlar 
b, p, d, t, g, k, j, q, m, n, 
ng, v, f, z, s, y, r, l, sh, gʻ, 
x, h, dj 
Sof undoshlar deganda havo oqimi 
toʻsiqdan yo faqat portlab, yo faqat 
sirgʻalib 
oʻtadigan 
undoshlar 
tushuniladi. Bunday undoshlarga 
barcha portlovchi va sirgʻaluvchi 
undoshlar kiradi. 
3 
Qorishiq 
undosh 
ch 
Qorishiq 
undosh 
oʻpkadan 
kelayotgan havoning toʻsiqdan ham 
portlab, 
ham 
sirgʻalib 
oʻtishi 

---

15 
natijasida hosil boʻladi. 
Ovoz va shovqinning ishtirokiga (darajasiga) koʻra undoshlar tasnifi 
1 
Sonor 
(ovozdor)lar 
l, m, n, ng, r 
Sonor (ovozdor)lar tarkibida ovoz 
shovqindan kuchliroq boʻladi. Ya‘ni 
ular tarkibida ovoz ham, shovqin 
ham 
boʻlsa-da, 
ovoz 
darajasi 
shovqindan koʻproq boʻladi. 
Sonorlardan l – yon tovush, r – titroq 
tovush, m,n ng – burun tovushlari 
sanaladi. 
2 
Shovqinlilar 
b, d, t, v, g, z, j, dj, gʻ, y,
p, f, k, s, ch, sh, x, q, h 
Shovqinlilar 
tarkibida 
ovoz 
shovqindan kuchsiz boʻladi yoki 
umuman ovoz boʻlmay, faqat 
shovqindan iborat boʻladi. Bunday 
undoshlarga 
barcha 
jarangsiz 
undoshlar va sonorlardan tashqari 
qolgan 
jarangli 
undoshlar 
mansubdir. 
Nutq tovushlarining asosiy vazifasi so‗zlarning ma‘nolarini farqlashdir. 
Masalan: qor va qop soʻzlarining ma‘nosi r va p undoshlari orqali farqlanadi. Ayt va 
qayt soʻzlarining ma‘nosini esa q undoshi farqlaydi. 
NUTQ A‟ZOLARI 
Nutq tovushlarini hosil qilishda ishtirok etadigan inson a‘zolariga nutq a‘zolari 
deyiladi. 
Nutq a‘zolariga o‗pka, bo‗g‗iz, tovush paychalari, og‗iz bo‗shlig‗i, til, lablar, tishlar 
va burun bo‗shlig‗i kiradi. 
Nutq a‘zolari: 
1. O‗pka 2. Tog‗aylar 3. Un paychalari 4. Bo‗g‗iz bo‗shlig‗i 5. Og‗iz 
bo‗shlig‗i 6. Burun bo‗shlig‗i 7. Til 8. Lablar 9. Tishlar
Qaysi nutq a‘zosi ishtirok etishiga ko‗ra nutq tovushlari: lab (b, p, m, v, f),til 
oldi (t, l, s, z, d, sh, ch, j, dj, n, r), til o‗rta (y), til orqa (g, k, ng), chuqur til orqa (q, g‗, 
x) tovushlari va bo‗g‗iz (h) tovushi singari guruhlarga bo‗linadi.