Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

Inkor va ayiruv bogʻlovchilarining uyushiq boʻlaklarni va qoʻshma gap 
tarkibidagi sodda gaplarni bogʻlashining farqlanishi 
№ 
Bogʻlanayotgan 
vosita 
Misollar 
Izoh 
1 
Uyushiq boʻlaklar 
(uyushiq boʻlakli 
sodda gap) 
1) Uning kelganini na 
Qurbon, 
na 
Sidiqjon 
payqadi. 
2. Yo kitob, yo daftar 
olaman. 
Inkor 
va 
ayiruv 
bogʻlovchilari 
qatnashgan 
gap kesimi bitta boʻlganligi 
va takror qoʻllanayotgan 
bogʻlovchilar 
kesimdan 
boshqa 
gap 
boʻlaklari 
(Qurbon – ega va daftar[ni] – 
toʻldiruvchi)dan 
keyin 
kelganligi uchun uyushiq 

---

263 
boʻlaklarni bogʻlamoqda. 
2 
Qoʻshma gap 
tarkibidagi sodda 
gaplar (qoʻshma 
gap) 
1) Uning kelganini na 
Qurbon 
payqadi, 
na 
Sidiqjon payqadi. 
2) Uning kelganini na 
Qurbon 
payqadi, 
na 
Sidiqjon. 
3) Yo kitob olaman, yo 
daftar olaman. 
4) Yo kitob olaman, yo 
daftar. 
Inkor 
va 
ayiruv 
bogʻlovchilari 
qatnashgan 
gap kesimi ikkita boʻlganligi 
va takror qoʻllanayotgan 
bogʻlovchilar gap kesimidan 
keyin 
kelganligi 
uchun 
qoʻshma gap tarkibidagi 
sodda gaplarni bogʻlamoqda.
BO„LSA, ESA SO„ZLARI YORDAMIDA
BOG„LANGAN QO„SHMA GAPLAR 
Bo„lsa, esa so‗zlari bog‗langan qo‗shma gap qismlarini bog‗lash bilan birga 
ular o‗rtasida qiyoslash va zidlash munosabati mavjudligini ifodalaydi. Bo‗lsa, esa 
so‗zlari qiyoslanuvchi bo‗lakdan so‗ng keladi. Masalan: Tovus oʻzining chiroyli 
patlarini ehtiyot qiladi, vijdonli odam esa o„zining sharaf-u shonini saqlaydi. 
Bunda esa soʻzidan oldin kelgan vijdonli odam qiyoslanuvchi soʻz sanaladi. 
6-misol. 
1. Aql – eskirmas kiyim, bilim esa tuganmas buloqdir. 2.Yaxshilik qilmoqlik 
ulug‗ fazilatdir, buning qadriga yetmaslik esa illatdir. 3. Oy tunda kerak, aql esa 
kunda kerak. 4. To‗g‗ri til tosh yoradi, egri til esa bosh yoradi. 5. Yaxshidan bog‗ 
qoladi, yomondan esa dog‗ qoladi. 6. Jahl – dushman, aql esa do‗stdir. 7. Dono aybni 
o‗zidan axtaradi, ahmoq bo‗lsa do‗stini ayblaydi. 8. Rostgo‗ylik odamni kamolotga 
yetaklaydi, yolg‗onchilik esa uni halokatga olib boradi. 9. So‗zning yumshog‗i
g‗azabni so‗ndiradi, so‗zning qattig‗i esa odamni o‗ldiradi. 10. Ulug‗ Navoiy 
o‗zigacha yashagan va o‗ziga zamondosh bo‗lgan shoirlarning baytlarini yig‗ib, 
«Majolis un-nafois» asarini tuzgan holda, avlodlar mulkiga aylantirdi, buyuk Sa‘diy 
Sheroziy esa xalq donishmandligining nodir namunalariga o‗z iste‘dodi shu‘lasi 
bilan sayqal berib, «Guliston» va «Bo‗ston»larni yaratdi. (E. Vohidov)