Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

3) Uslubiy xoslanishi. 
Ma‘nodosh soʻzlar qaysi nutq uslubida koʻproq qoʻllanilishi jihatidan ham 
oʻzaro farqlanadi. Masalan, gapirmoq, bayon qilmoq, nutq irod etmoq, vaysamoq, 
mingʻirlamoq, toʻngʻillamoq soʻzlari bir umumiy ma‘noni – soʻzlamoq ma‘nosini 
bildiradi. Lekin ulardan gapirmoq uslubiy betaraf boʻlsa, ya‘ni barcha uslublarda 
birdek qoʻllansa, bayon qilmoq, nutq irod etmoq soʻzlari kitobiy uslublarga (badiiy, 
rasmiy, ilmiy uslublarga) xoslangan, vaysamoq, mingʻirlamoq, toʻngʻillamoq soʻzlari 
esa soʻzlashuv uslubida qoʻllaniladi. 

---

50 
Ma‘nodosh soʻzlarning bir qatorga tizilib kelishiga ma‘nodoshlik qatori 
deyiladi. Boshqalariga nisbatan nutqda keng qoʻllaniladigan va ma‘nosi barchaga 
tushunarli boʻlgan soʻz bosh soʻz deb yuritiladi. Masalan, kulmoq, jilmaymoq, 
iljaymoq, tirjaymoq, qah-qah urmoq, xanda otmoq, hiringlamoq ma‘nodoshlik 
qatoridagi kulmoq soʻzi boshqalariga nisbatan nutqda koʻproq qoʻllaniladi va uning 
ma‘nosi barchaga tushunarli boʻladi. Shunga koʻra, bu soʻz bosh soʻz sanaladi. 
Ma‘nodosh soʻzlarda, yuqorida ta‘kidlaganimizdek, ijobiy va salbiy ma‘nolar 
boʻlishi mumkin. Kulmoq, jilmaymoq, qah-qah urmoq, xanda otmoq soʻzlarida ijobiy 
ma‘no kuzatilsa, hiringlamoq, iljaymoq, tirjaymoq soʻzlarida salbiy ma‘no mavjud. 
Ammo bosh soʻzda bunday ma‘nolar boʻlmaydi.
 
Ma‘nodoshlik hodisasi faqat bir turkum doirasida uchraydi. 
Ya‘ni sifat bilan sifat, ot bilan ot ma‘nodosh boʻla oladi. Shuning uchun 
ma‘nodosh soʻzlarni belgilashda, avvalo, ularning turkumi bir xil ekanligiga e‘tibor 
qaratish lozim. Masalan, chiroyli, suluv, koʻrkam soʻzlari oʻzaro ma‘nodosh 
hisoblanadi. Chunki ularning barchasi bir xil ma‘noni – goʻzal ma‘nosini bildirsa, 
ikkinchi tomondan turkumi ham bir xildir: uchalasi ham sifat turkumiga mansub. 
Ammo husn bilan koʻrkam, chiroy bilan suluv soʻzlari oʻzaro ma‘nodosh boʻla 
olmaydi. Garchi bir qarashda ularning ma‘nosi bir-biriga yaqin boʻlsa-da, turkumi 
boshqa-boshqa: husn ot turkumiga, koʻrkam sifat turkumiga mansub. Shu kabi chiroy 
ham ot, suluv esa sifat turkumiga mansubdir.