Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

YASALISHI. 
JUFT VA TAKRORIY RAVISHLAR 
 
 
Boshqa soʻz turkumlaridan farqli tarzda ravishlar soʻzlarni juftlash va 
takrorlash yoʻli bilan ham yasalishi mumkin. Masalan: omon-eson, nari-beri, birin-
ketin – juftlash orqali yasalgan yasama ravishlar; es-es, chelak-chelak, qator-qator – 
takrorlash orqali yasalgan ravishlar. 
Har qanday juft va takroriy ravishlar yasama hisoblanavermaydi. Masalan, 
asta-sekin, tez-tez, sekin-sekin, koʻp-koʻp, oz-oz kabi juft va takroriy ravishlar yasama 
emas. 
Ikkita holatda juft va takroriy ravishlar yasama ravish sanaladi: 
1) Soʻzlar juftlashganda va takrorlanganda yangi ma‘no kasb etayotgan boʻlsa. 
Masalan: chelak soʻzi yakka holatda predmetlik ma‘nosini bildiradi va «nima?» 
soʻrogʻiga javob boʻladi, uning takrorlanishidan hosil boʻlgan chelak-chelak soʻzi esa 
daraja-miqdor ma‘nosini ifodalaydi va «qancha?» soʻrogʻiga javob boʻladi. Bu yerda 
predmetlik ma‘nosidan yangi ma‘no – miqdor ma‘nosi kelib chiqayotgani uchun 
chelak-chelak soʻzi takrorlash orqali yasalgan ravish hisoblanadi. Ammo asta soʻzini 
takrorlab, asta-asta soʻzini hosil qilganimizda hech qanday yangi ma‘no hosil 
boʻlmaydi, chunki har ikki holatda ham «sekin» degan ma‘no saqlangan. Shuning 
uchun asta-asta ravishi tub takroriy ravish sanaladi.
2) Boshqa soʻz turkumlari juftlanib yoki takrorlanib ravishga oʻtsa, yasama 
ravishlar hisoblanadi. Masalan, omon va eson soʻzlari alohida holatda sifat sanaladi, 
ular juftlashganda omon-eson yasama ravishi hosil boʻladi. Qator soʻzi ham yakka 
holatda ot hisoblanadi, takrorlanganda esa yasama ravish hosil boʻladi: qator-qator. 
Ammo ravishning oʻzi takrorlanganda yasama boʻlmaydi. Masalan: sekin-sekin, koʻp-
koʻp, tez-tez. 
RAVISHLARNING MA‟NO TURLARI 
Ravishlar ma‘nosiga ko‗ra holat, payt, o‗rin, miqdor-daraja, maqsad-sabab 
ravishlariga bo‗linadi. 

---

168