Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

Ko‟makchi fe‟l – Harakat tarsi shaklining bir qismi bo‘lib fe‘l lug‘aviy 
ma‘nosini nutqqa xoslaydi. – modifikatsiya qiladi. 
Fe‟l derevatsiyasi – Fe‘lning affiksatsiya va kom/ya usuli bilan yasalishi. 
Fe‟lning musbat kategoriyasi – Fe‘l ifodalagan harakat bilan uning sub`ekti va 
ob`ekti orasidagi o‘zaro munosabatni ko‘rsatadi. 
Aniq musbat –
O‟zlik nisbat – Sub`ekt tomonidan bajarilib yana sub`ektning o‘zidan qaytgan 
harakat holatni bildiradi. Masalan -(i) n ba‘zan –(i) l. 
Majhul nisbat – harakatning sub`ektiga ega emas balki harakatning ozidan va 
uning ob`ektida e‘tibor beriladi. –(i) l va [-(i) n] shakllari yordamida hosil qilinadi. 

---

300 
Ortirma nisbat – Harakatning bajarilishida sub`ektdan tashqari yana boshqa 
shaxsning ishtirok etganni anglatadi. –dir, -tir, -gaz, -it, -iz, -ir, -ar, -sat kabi shakllar 
bilan hosil bo‘ladi. 
Birgalik nisbat – Ikki va undan ortiq sub`ekt tomonidan birgalikda 
bajariladigan harakatni bildiradi sh, ish affiksini qo‘shish orqali hosil bo‘ladi. 
Harakat tarsi kategoriyasi – xususiy grammatik ma‘nolari ham bevosita nutq 
bilan bog‘liq bo‘lib, ular faqat nutqiy hosilalardagina o‘zining xususiy grammatik 
ma‘nolari yuzaga chiqaradi. Harakat tarsi shakllarining umumiy kuzatishda 
berilmagan bo‘lib, tayyorgarlik umumiylik, majburiylik, barqarorlik kabi 
xususiyatlarga ega. 
O‟zgalovchi kategoriya – fe‘lning gapda ma‘lum bir vazifani bajarishda 
moslashgan shakli 
Ravishdosh – asosan boshqa bir fe‘l anglatgan harakatdan oldin bo‘lgan yoki u 
bilan bir vaqtda bajariladigan harakatni ko‘rsatadi –(a)y, -(i)b, -gacha, -gancha, -gani, 
-may, -masdan kabi affikslar bilan hosil bo‘ladi. 
Sifatdosh – nutqda fe‘llarni otlarga (ba‘zan fe‘llarga) bog‘lash vazifasini 
o‘tashga ixtisoslashgan fe‘lning o‘zgalovchi kategoriyasi –gan, -(a)r, -(u)vchi, -mish, 
-ajab, -asi, -gusi kabi shakllar bilan hosil qilinadi. 
Harakat nomi – harakat va holatning nomini bildiradi, gapda otga xos vazifada 
keladi –moq, -(i)sh, -maslik, -(u)s, -ganlik kabi shakllar bilan hosil qilinadi.