Samarqand davlat universiteti a. B. Pardayev, S. A. Qurbonov

IBORALAR 
Ma‘nosi bir so‗zga teng keladigan va doimo koʻchma ma‘noda qoʻllanadigan 
so‗zlar birikmasi yoki gaplarga ibora deyiladi. Masalan: ogʻzi qulogʻiga yetgan – 
xursand, koʻkka koʻtarmoq – maqtamoq, yogʻ tushsa yalagudek – toza. 
Iboralar gap tarkibida yaxlit holda bitta so‗roqqa javob bo‗ladi va bitta gap 
bo‗lagi vazifasida keladi: Bizni oʻqitishga otamning qoʻli kaltalik qildi. Ushbu 
gapdagi qoʻli qaltalik qildi iborasi yaxlit nima qildi? soʻrogʻiga javob boʻladi va 
gapda kesim vazifasini bajaradi. Iboraning tarkibiy qismlari ajralmaydi. 
Iboralar nutqni ta‘sirchan, jozibali qiladi.
1-misol. 
Og‗zi qulog‗iga yetgan, oyog‗ini qo‗liga olib keldi, yog‗ tushsa yalagudek, 
tilining uchida turmoq, tishining kovagida saqlamoq, belni bog‗lamoq, do‗ppisini 
osmonga otmoq, tirnoq ostidan kir qidirmoq, ko‗kka ko‗tarmoq, tomdan tarasha 
tushganday. 
Iboralar ikki va undan ortiq so‗zlardan tashkil topgani bois qo‗shma so‗z va 
so‗z birikmalariga o‗xshaydi, lekin ular ko‗chma ma‘noga ega ekani, ta‘sirchanligi 
bilan qo‗shma so‗zlardan; barqarorligi, nutqqa tayyor holda olib kirilishi bilan so‗z 
birikmalaridan farqlanadi. 
Solishtiring. Iboralar: tepa sochi tikka bo„lmoq – achchiqlanmoq, qovog„idan 
qor yog„moq –xafa bo„lmoq, og„zining tanobi qochmoq – sevinmoq; so‗z birikmalari: 
uzun sochli, qalin qovoq, uyga ketmoq; qo‗shma so‗zlar: To„ytepa, laylakqor, 
bodomqovoq. 
Ayrim iboralar soʻz birikmalari bilan shakldoshlik hosil qiladi. Masalan: 
Bolalar sinfxonani boshiga koʻtardi. – ibora; Azimjon savatni boshiga koʻtardi. – 
soʻz birikmasi. Bunday birliklar oʻz ma‘nosida qoʻllansa, soʻz birikmasi; koʻchma 
ma‘noda qoʻllansa, ibora hisoblanadi.
Taqqoslang: Yuk omborning ichiga sigʻmadi. – soʻz birikmasi; Quvonchi