Samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov kadrlar konsaltingi

 
UDK: 336.1: 336.2 
BBK: 65.240ya73 
 
Mas’ul muharrir: Maxkamov B.Sh. – i.f.d, professor.  
 
Taqrizchilar: 
Sh.S.Sharipov - i.f.n, dotsent; 
D.Usmonova - i.f.n, dotsent. 
Samarqand davlat universiteti Kengashining 2020-yil 28-yanvardagi 6-son qaroriga 
asosan nashrga tavsiya etildi. 
 
ISBN 978–9943–6282–1–2 
© B.Sh.Safarov, 2020; 
© «Fan va texnologiyalar nashriyot-matbaa uyi», 2020.
 

---

3 
KIRISH 
 
О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev Vazirlar 
Mahkamasining 2019-yilning asosiy yakunlari va 2020-yilda 
О‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor 
yо‘nalishlariga bag‘ishlangan Murojaatnomasida 2020-yilni
“Ilm-
ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb nomlashni 
taklif etdi va parlamentariylar buni ma’qulladi.
Prezident 2019-yili o‘tkazilgan parlament saylovini eslab, saylov 
jarayonlarini yanada takomillashtirish bo‘yicha alohida masalalarni 
ma’lum qildi. Ta’lim yo‘nalishida ham vazifalar belgilanib olindi. 
Bundan tashqari, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni bog‘cha-
larga qamrab olish ko‘rsatkichini 60 foizga yetkazish rejalashtirildi. 
Shavkat Mirziyoyevning ta’kid-lashicha, hukumat 1-aprelga qadar 
propiska tizimini isloh qilishni nazarda tutuvchi takliflarni ishlab 
chiqishi lozim. 
Shuningdek, qurilish, energetika, qishloq va suv xo‘jaligi, 
transport, geologiya, kadastr, sog‘liqni saqlash, ta’lim, arxiv sohalarini 
to‘liq raqamlashtirish ishlari boshlanadi. Yaqin ikki yilda barcha 
qishloq va mahallalar tezkor internet bilan ta’minlanadi. 
Ikki oy muddat ichida «Raqamli O‘zbekiston-2030» dasturi 
ishlab chiqilishi kerak. Ishlarni tizimli tashkil etish uchun hukumatda 
bosh vazir o‘rinbosari, vazirlik va idoralarda hamda hokimliklarda esa 
alohida o‘rinbosar lavozimlari joriy etiladi
1
. 
Bozor munosabatlari sharoitida xususiy mulkchilik, erkin raqo-
bat va tadbirkorlik elementlari ustuvor darajada turadi va ular bozorda 
ishtirok etuvchi subektlarni bozorning asosiy qonunlaridan biri 
bо‘lgan talab va taklif qonuniga bо‘ysunishga majbur qiladi. Chunki 
bozor sharoitida faoliyat yuritayotgan korxona va tashkilotlar ishlab 
chiqarish, moliyaviy, axborot resurslari chegaralangan sharoitlarda 
optimal qaror qabul qilishi lozim.
Shu munosabat bilan respublikada olib borilayotgan tub iqtisodiy 
islohotlar bozor qonunlariga javob beruvchi, samarali faoliyat 
yurituvchi korxona va tashkilotlarni tashkil etish, qо‘llab-quvvatlash 
va rivojlantirishga qaratilgan.
1
О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojatnomasi // 
“Xalq sо‘zi” gazetasi. 24-yanvar 2020-yil. 

---

4 
О‘zbekistonda olib borilayotgan hozirgi iqtisodiy islohotlar 
korxona va tashkilotlar faoliyatini samarali tashkil etish, bu orqali 
ularda mehnat kо‘rsatkichlarini yaxshilash hamda ulardagi iqtisodiy 
munosabatlarni bozor iqtisodiyoti talablariga moslashtirish zaruratini 
keltirib chiqarmoqda.
Milliy iqtisodiyotning barcha tarmoq va sohalarida turli mulk-
chilik shaklida faoliyat yuritayotgan korxona va tashkilotlar faoliyatini 
о‘rganish, tahlil natijalari asosida bu kо‘rsatkichlarni yaxshilash 
yо‘llarini belgilash iqtisodiy tadqiqotlar olib borishni talab qiluvchi 
muammolar hisoblanadi. Shuning uchun korxona va tashkilotlarda 
mehnat kо‘rsatkichlari bо‘yicha iqtisodiy tahlillarni о‘tkazish usullari, 
uning asosiy yо‘nalishlarini aniqlash muhim nazariy va amaliy 
muammodir. 
Iqtisodiy tahlil va prognozlash tashkilot va uning bо‘linmalari 
rivojlanishi yо‘nalishlari imkoniyatlarini oldindan aniqlashga yordam 
berib, bir qancha vazifalarni bajaradi, ya’ni: о‘tmish va kelajakdagi 
muhim iqtisodiy holatlarni о‘zgarish tendensiyalarini aniqlash; aniq-
langan qonuniyatlarni kelajakda qо‘llash imkoniyatlarini baholash; 
yaqin va uzoq kelajakda iqtisodiy rivojlanish imkoniyatlarini oldindan 
kо‘ra bilish; kelajakda rivojlanishning yang yaxshi strategiyalarini 
asoslash.
Tahlillar va prognozlar natijalari korxona va tashkilotlarning 
rivojlanish strategiyalarini belgilash uchun variantlarni tanlashda 
foydalaniladi. Har qanday korxona va tashkilotning samarali faoliyat 
kо‘rstishi xoh u davlat tashkiloti yoki muassasasi, xoh hususiy tijorat 
firmasi bо‘lsin texnik iqtisodiy salohiyatni aniq baholash, korxona 
kadrlaridan yanada samaraliroq foydalanish, mehnatni tashkil qilish, 
mehnat sharoitlari va jamoadagi ijtimoiy mehnat munosabatlarini 
yaxshilashning mavjud imkoniyatlarini aniqlash uchun mehnat 
kо‘rsatkichlarini tahlil qilishi zarur.
Hozirgi kunda mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy 
islohotlar sharoitida moliyaviy, iqtisodiy va moddiy resurslardan 
samarali foydalanish bilan birga albatta kadrlar rolini ham oshirib 
borish zarur. Buning uchun tadbirkor rahbarlar kadrlar tashkilotning 
asosiy qadriyati ekanligini uni boshqarish jarayonida tan olishi lozim.
Biroq shunga qaramasdan ayrim tashkilotlarda faoliyat yuritayotgan 
kadrlarni qanday sharitlarda ishlayotganligini о‘rganishga kam e’tibor 
berilishi kuzatiladi. Odatda korxona faoliyatining muvaffaqiyati 

---

5 
indikatori bо‘lib iqtisodiy mezonlar, barqarorlik xizmat qiladi. Biroq 
о‘ziga xos kо‘rsatkichlar ham mavjud bо‘lib, bu kо‘rsatkichlarsiz 
korxona faoliyati muvaffaqiyatli bо‘la olmaydi. Bular: tuzilmaviy 
bо‘linmalar va alohida ishchilar faoliyatining natijadorligi; kadrlar-
ning shu korxonadagi о‘z mehnatidan, sharoitlardan qoniqishi; kadrlar 
qо‘nimsizligi; mehnat intizomiga rioya qilish; munosabatlarning har 
bir darajasida ihtiloflarning mavjud bо‘lishi; jamoadagi ijtimoiy-
psixologik muhitning xarakteri va h.k.lardir. 
О‘zbekiston iqtisodiyotini modernizatsiya va diversifika-
tsiyalash sharoitida boshqaruvning murakkab jarayonlarini mikroda-
rajaga olib tushish shakllanayotgan boshqaruv tizimini tashkil 
qilishdagi barcha elementlarni mos holga keltirishni talab qiladi. 
Shuning uchun tashkilot faoliyatini baholashning yangi usul va 
shakllarini, shu jumladan, mehnat munosabatlari va kо‘rsatkichlarini 
tahlil qilish yangi usullarini ishlab chiqishga ehtiyoj paydo bо‘lmoqda. 
Tashkilot faoliyatini tashqi baholash usullaridan biri, xususan, 
mehnat kо‘rsatkichlari tahlili – auditorlik faoliyatining yangi yо‘na-
lishi – mehnat sohasi nazoratini shakllantirishdir. Hozirgi paytda 
nazorat tashkilotning faqatgina moliyaviy sohasini о‘rganishda 
qо‘llaniladi. Mehnat faoliyatining alohida sohalari – mehnat 
normalari, ish joylarini tashkil etish, mehnat muhofazasi, kadrlarni 
boshqarish va h.k.lar bо‘yicha tekshirish mehnat sohasidagi vaziyatni 
minimal darajada nazorat qilish imkonini beradi.
Vatanimiz korxona va tashkilotlarida bunday tekshiruvlar rasmiy 
ravishda о‘tkaziladi (ba’zan esa umuman о‘tkazilmaydi), ayniqsa, 
xususiy firmalarda. Barcha nazoratlar alohida mustaqil amalga 
oshiriladi, о‘zaro bog‘liq emas, kadrlar auditii amalga oshirilmaydi, 
shuning uchun ularni о‘tkazishning samarasi, tashkilot faoliyatiga 
ta’siri haqidagi ma’lumotlar mavjud emas. Huquqiy baza ishlab 
chiqilmagan va shu sohadagi mutaxassislarning tayyorlanmasligi ham 
shu sohada tekshirishni о‘tkazish metodikasini ishlab chiqish imkonini 
bermagan. Shu sababli u yoki bu kо‘rsatkichni о‘rganish 
о‘rganilayotgan obyekt haqida bir yoqlama tasavvurni beradi. 
Boshqacha qilib aytganda, kо‘rsatkichlarni bir biri bilan bog‘liq holda 
о‘rganish, ularning о‘zaro ta’sir doiralarini aniqlash, ya’ni kompleks 
tahlilni о‘tkazish zarur. 
Auditorlik tekshiruvlari natijasida mehnat jarayonlarini tashkil 
qilish, ijtimoiy-mehnat munosabatlarini shakllantirish (misol uchun 

---

6 
ichki tartib qoidalar, lavozim yо‘riqnomalari va b.) bо‘yicha 
standartlarni о‘rnatish, о‘zgartirish va takomillashtirish yо‘na-
lishlarini aniqlash mumkin.
Kadrlar auditi tashkilot mehnat salohiyatidan tо‘liq foydala-
nialyotganligi, istiqbolli xodimlarni lavozimda kо‘tarish mumkinligi, 
mehnat sharoitlari qonunchilik talablariga mosligi haqidagi tasav-
vurlarni beradi. Shunday qilib, kadrlar auditi bu – iqtisodiy subyekt-
larning mehnat munosabatlari va mehnat sohasini idoraviy tekshiruv-
lardan mustaqil ravishda tekshirish bо‘yicha tadbirkorlik faoliyatidir. 
Uning assosiy maqsadi – iqtisodiy subyektlarning mehnat 
munosabatlari va mehnat sohasidagi faoliyatini baholash bо‘lib, 
tashkilotda mehnat faoliyatini tashkil qilish bо‘yicha qо‘llanilayotgan 
shakl va usullarning Respublikada qо‘llanilayot- gan qonunlar va 
me’yoriy hujjatlarga mosligini belgilash, olingan natijalar asosida 
mehnat faoliyatini tashkil qilishni takomillashtirish bо‘yicha takliflar 
ishlab chiqishdan iborat.

---

7