Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Nematoda- Nematodalar sinfi vakillari ipsimon yoki duksimon 
shakildagi hayvonlar tarkibga kiradi. Nematodalar ko‗p hujayralilar 
orasida tuproqda eng ko‗p tarqalgan, son jihatidan bakteriyalardan keyin 
ikkinchi o‗rinda turadi. 
Madaniylashgan tuproqlarning haydalma 
qatlamlarida nematodalarning biomassasi gektariga 50 kg ni tashqil etadi. 
O‗tloq tuproqning bir metr kvadrat yuzasida 20 mln dona nematodalar 
uchraydi. Ularning ko‗pchilik turlari tuproq mikrofaunasi tarkibiga kiradi. 
Nematodalar tuproq zarrachalari sirtidagi pardasimon va kapillyar suvlarda 
yashaydi. Tuproqda yashovchi nematodalarning o‗rtacha uzunligi 0,4-1,0 
mm ni tashqil etadi. Ko‗pchilik turlarning har bir bo‗g‗imida 4 juftdan 
qillari ikkitadan guruhga bo‗linib joylashgan.Nematodalar hayot kechirishi 
va oziqlanish tipiga ko‗ra- erkin yashovchilar, saprobiontlar, yirtqichlar, va 
parazitlar (fitoparazit va zooparazitlar) bo‗linadi. 
Haqiqiy 
soprobiont 
nematodalar 
organik 
moddalar 
jadal 
parchalanayotgan va chiriyotgan joylarda Ya‘ni o‗rmon to‗shamalarida, 
go‗nglar orasida, kompostlarda hayot kechiradi. Ular juda syer pusht 
bo‗ladi va ko‗plab avlod beradi.Rivojlanish sikli boshqa tuproq 
nematodalarga nisbatan 10 baravar tez bo‗lib har 3-5 kunda yangi avlod 
beradi. Yarim soprobiont nematodalar bakteriyalar, zamburug‗lar, 
achitqilar va mayda sodda hayvonlar bilan oziqlanadi.O‗simlikllarning 
rizosfyerasi atrofida parazit-nematodalar yashaydi. Maxsus o‗simta Ya‘ni 
qilchalarini o‗simlik hujayrasiga kiritib unig borlig‗ini so‗rib oziqlanadi, 
hujayra ichiga zamburug‗ va bakteriya kabi infeksiyalarning kirishiga yo‗l 
ochadi. 
Asil fitoparazit nematodalar qovun, bodring, kartoshka, pomidor, 
g‗o‗za, kanop, qandlavlagi va boshqa qishloq xo‗jaligi o‗simliklarinig 
ildiz, poya to‗qima hujayralari ichida parazitlik qilib o‗simliklarni
zararlab hosildorlikni keskin 

---

35 
kamaytiradi. Qand lavlagi nematodasi, qand lavlagi hosildorligini 20-
80%ga kamaytrib yuborgan. Yirtqich nematodalar- soddalar, og‗iz 
aylang‗ichlar, imillab yuruvchilar, oyoqdumlilar va boshq nematodalar 
bilan oziqlanadi. 
Tuproqda erkin yashovchi nematodalar soni organik moddalarning 
parchalanishida ishtirok etuvchi kanalar va oyoqdumlilarga nisbatan juda 
kam lekin ular va boshqa mikroorganizmlar bilan birga organik qoldiqlarni 
parchalashda ishtirok etadi. Nematodalar oqsilga boy mikroorganizmlar 
bilan oziqlanib qolmasdan, balki shu mikroorganizmlarning ko‗payishi va 
rivojlanishini tezlashtiradigan biologik aktiv moddalar ajratadi, ularnig 
ajratmalarida azot ko‗p bo‗lib tuproqni azotga boyitadi.Nematodalar 
biomassasi tuproq azoti manbai hisoblanadi. SHuning uchun tuproq 
nematodalarini o‗rganishda tuproq azoti balansida katta ahamiyatga ega 
ekanligini hisobga olish zarur.