Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Mikroorganizmlarining havoda tarqalishi. Havo mikroorganizmlar 
rivojlanishi 
uchun 
to‗g‗ri 
kelmaydigan 
muhit 
hisoblanadi. 
Mikroorganizmlar faqat 

---

99 
chang bilan havoga ko‗tariladi va erga qaytib tushadi. Agar ular havodan 
tez qaytib tushmasa, quyosh nuri ta‘sirida halok bo‗ladi. Shuning uchun 
havo mikroflorasi kam va tasodifan bo‗ladi. Havo mikroflorasi 
tekshirilayotgan havo qatlami ostidagi tuproq mikroflorasiga bog‗liq 
bo‗ladi. 
Havo mikroflorasi yil fasllariga qarab ham o‗zgarib turadi. Qishda va 
bahorda havoda mikroorganizmlar kam bo‗ladi, chunki qishda qor ostidan 
mikroblar havoga ko‗tarila olmaydi. Bahorda esa yomg‗ir ko‗p yog‗ib, 
chang havoga ko‗tarilmaydi. Yozda esa havoda mikrob ko‗p bo‗ladi. 
Yozda tuproq quruq bo‗lib mikroblar chang bilan havoga ko‗tariladi. 
3.14. 
Mikroorganizmlarning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati. 
Hozirgi vaqtda mikroorganizmlar va ularning faoliyati va massasi bilan 
tuproq hosildorligini belgilashda asosiy rol o‗ynashi aniq bo‗lib qoldi. 
Shunday ekan, xar xil qishloq xo‗jaligi tizimida, tuproq hosildorligini 
oshirish va saqlab turish, bu jarayonni boshqarish ko‗p ma‘noda tuproqdagi 
mikrobiologik jarayonlarni boshqarish bilan uzviy bog‗liq. 
Qishloq xo‗jalik ekinlaridan unumli hosil olish jarayonini va 
tuproqdagi kechadigan mikrobiokimyoviy jarayonlarni boshqarish qishloq 
xo‗jalik fanlarida yangi yo‗nalish-tuproq biotexnologiyasining paydo 
bo‗lishiga olib keldi. Bu yo‗nalish tuproq sharoitidagi mikroorganizmlar 
tarkibini o‗rganish va boshqarish muommalariga asoslangan bo‗lib, 
mikroorganizmlar faoliyatini boshqarish va ular tomonidan olib 
borilayotgan 
metobolitik 
reaksiyalarni, 
qishloq 
xo‗jalik 
ekinlari 
hosildorligini 
oshirishga 
yo‗naltirishni 
taqoza 
etadi.Tuproq 
biotexnologiyasi asosida mikroorganizmlar faoliyatidan to‗g‗ri va oqilona 
foydalanish orqali tuproq unimdorligini oshirish, yuqori sifatli va mo‗l 
mahsulot etkazish mumkin. 
Mikroorganizmlarning hayotiy faoliyati o‗z navbatida o‗zimlikning 
ildizdan oziqlanish sharoitini va uning o‗sishi, rivojlanishi hamda 
hosildorligini belgilab beradi. Xuddi mana shuning o‗zi mikrobli 
preparatlarga zarurat tug‗diradi va foydali 

---

100 
mikroorganizmlar asosida, bakterial o‗g‗itli preparatlar tayyorlash 
texologiyasini yaratdi. 
Bakteriologik o‗g‗itlar tuproqdagi mikrobiologik jarayonlarga va 
mikroorganizmlarga kuchli tasir ko‗rsatadigan faktorlardan hisoblanadi. 
Birinchi marta ―nitrogin‖ deb ataladigan tuganak bakteriyalardan iborat 
bakterial o‗g‗it 1896 yilda Germaniyada F.Nobbe va L.Giltner tomonidan 
qo‗llanildi.1906 yilda Angliyada V.Bottomley ―nitragin‖ ishlab chiqara 
boshladi.1967 yilda Amerikalik olimlar F.Garrison va B.Barlou tuganak 
bakteriyani ―nitrokultura‖ deb atadi. 1967 yilda Rossiyada L.T.Budinov 
―nitrogin‖ deb ataluvchi o‗g‗it ishlab chiqdi. 
Hozirgi kunda nitorgin, azotobakterin, fosforobakterin, AMB va 
boshqa ko‗plab bakterial o‗g‗itlar ishlab chiqilmoqda.Turli dukkakli 
o‗simliklarning urug‗lari ekishdan oldin nitrogin bilan ishlov berilsa (1-ga 
etadigan urug‗ uchun 5-10g. nitrogin kerak), ekinlarning hosildorligi o‗rta 
hisobda 10-15% ortadi. Nitrogin tarkibida faol tuganak bakterialar bo‗ladi, 
ular ko‗plab atmosferat azotini o‗zlashtirib tuproqda to‗playdi, hosilni 
oshiradi, mahsulotning sifati ortadi, ko‗p miqdorda oqsil aminokislotalar, B 
guruhiga kiruvchi vitaminlar sintezlaydi. Nitrogin bakterial o‗g‗iti torfli, 
tuproqli, agar-agarli aralashmalar va suyuq holda ishlab chiqariladi. 
MDH 
davlatlarida 
nitraginning 
tuproqli 
aralashmasi 
ishlab 
chiqariladi, uning 1 gramida mayda urug‗lar uchun 3-6 mlyardgacha yirik 
urug‗lar uchun 1.5-3 mlrgacha bakteriya boladi.