Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Fotosintez. Fotosintez jarayonida CO
2
ning qabul qilinishi Ya‘ni 
o‗zlashtirilishi yoruglik energiyasi hisobiga amalga oshadi. 
CO
2+
H
2
O +hv+(CH
2
O)
n
+O
2
Fotosintezlovchilarga yuksak o‗simliklar, suvo‗tlari, purpur va ko‗k-
yashil suv o‗tlari, sianabakteriyalar kiradi.Fotosintezning yuqoridagi 
tenglamasi, yuksak o‗simliklar, suvo‗tlar va sianabakteriyalarga xosdir. 
Purpur va yashil bakteriyalar fotosintez jarayonida kislorod ajratmaydi. 
Oxirgi ikkitasida elektron donori bo‗lib, suv molekulasi emas, qaytarilgan 
oltingugurt birikmasi, molekulyar vodorod yoki organik moddalar 
hisoblanadi. Purpur va yashil bakteriyalar anaerob sharoitida organik 
moddalar parchalanayotgan, botqoqlashgan, suvi turib qolgan, tarkibida 
vodorod sulfid ko‗p bo‗lgan chuchuk suvlarda yashaydi. Fotosintezlovchi 
oltingugurt bakteriyalari tuproqda juda kam uchraydi. Oltingugurt 
bakteriyalar tuproqda juda kam uchraydi. Oltingugurt bakteriyalarga 
kirmaydigan 
purupr 
bakteriyalardan 
Rhodomicrobium 
tuproqda 
tarqalgandir. Oltinggugurt bakteriyalari guruhidan bo‗lmagan bakteriyalar 
anaerob fotosintezlovchilar bo‗lib elektron donori sifatida 

---

120 
organik moddalardan foydalanadilar. Ular organik substratlarni 
fotoassimilyasiya qilish qobiliyatiga egadirlar. Bu mikroorganizmlar eng 
qadimgi fotosintezlovchilardir. Fotosintez jarayoni evolyusiyasining 
ikkinchi etapi bu 
getyerotrof 
oltingugurt bakteriyalari 
bo‗lib, keyinchalik ular CO
2
ning qaytarilishi uchun elektron donori 
bo‗lib, suv molekulasidan foydalanilib, erkin kislorodni ajratadi. 
Fotosintezning bu shakli tufayli quruqlikda yuksak o‗simliklar dengiz va 
okeanlarda suv o‗tlarining hukmron 
bo‗lishiga olib 
keldi.
Barcha avtotrof
organizmlarda 
CO
2
ning 
fiksasiyalanishi Kalvin sikli nomi bilan ataluvchi murakkab mexanizm 
asosida boradi. Xemosintez. Xemosintez jaroyonida karbonat 
angidridning o‗zlashtirilishi tashqi anorganik moddaning oksidlanishidan 
hosil bo‗lgan elektron hisobiga boradi. Ushbu jarayon o‗tgan asrning 
oxirida rus olimi S.N. Vinogradskiy tomonidan ta‘riflanib 
anorgooksidasiya jarayoni deb ataladi. Xemoavtotroflovchi organizmlarga 
bakteriyalar kiradi. Nitrifikatorlar, karboksidobakteriyalar, oltingugurt 
bakteriyalari, sianabakteriyalar, temir bakteriyalari va vodorod 
bakteriyalari xemosintezlovchi organizmlar bo‗lib hisoblanadi. Ular 
oksidlanadigan substratlarning Ya‘ni: NH
3
, CO, H
2
S, S , Fe va H
2
nomlari bilan ataladi. Bular ichida obligat va fakultativ 
xemoavtotroflar uchraydi. Fakultativ xemoavtotroflarga 
karboksidobakteriya bilan vodorod bakteriyasi kiradi. Bu organizmlar 
karbonat angidridni o‗zlashtirishda, organik modda bo‗lmaganida CO
2
va vodorodning oksidlanishi natijasida hosil bo‗lgan energiyadan 
foydalanadi, organik modda bo‗lganida esa oziqlanishning getyerotrof 
fiksasiyasiga o‗tadi. Fotosintez va xemosintez jarayonida, uglerodning 
asosiy manbai bo‗lib, ko‗mir kislotasi hisoblanib, CO
2
geterotrof usulda 
o‗zlashtirilib, tayyor uglerod 
bog‗lariga birikadi. Mikroorganizmlarda
kechadigan 
geterotrof jarayonini dastlab A.F. Lebedov
tomonidan aniqlandi. Bu jarayonda karbonat angidridning 
akseptori bo‗lib turli organik kislotalar ko‗pincha pirouzum kislotasi 
hisoblanadi. 
CH
3
- COCOOH - CO
2
+ COOHCH
2-
COCOOH 
Otquloq sirka kislotasi 

---

121 
Mikroorganizmlarning 10 % dan ko‗proq biomassasi CO
2
hisobidan 
hosil bo‗ladi.