Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

Mablag` kapitali. Kantil`on fikricha, aylanmada bo`lgan mablag` massasi 
foiz hajmi shakllanishiga ta`sir etuvchi ssuda kapitali bozoriga ta`sir ko`rsatmaydi. 
Frantsiyada mumtoz siyosiy iqtisodni shakllanishining keyingi bosqichi 
fiziokratlar maktabi bo`lib, u 1750-1770- yillari davomida amal qilgan. Uning 
shakllanishiga asosiy ta`sir XVIII asrning o`rtalarida gullab yashnagan frantsuz 
falsafasi bo`ldi (Vol`ter, Russo, Didro, D`Alamber, Montesk`e, Gol`bax, 
Gel`vetsiy). Mazkur falsafa yo`nalishi ham tabiiy tartib g`oyasini rivojlantirgan. 
Iqtisodiyotga nisbatan mazkur g`oyalarni qirol shifokori Fransua Kene ham 
rivojlantirib bordi (1694-1774). Uning nazariyasi katta muvafaqqiyatga erishib, 
iqtisodchilar nomini olgan qator shogirdlar tarbiyalanishiga olib keldi, ammo 
keyinchalik mazkur nom, atamaga aylanib kengroq mazmunga ega bo`lib Kene 
maktabi, yoki ham fiziokratlar maktabi nomini olgan. Ammo Kene shogirdlari, 
uning ta`limini davom ettirganliklari uchun, «sekta» nomiga ham «sazovor» 
bo`lishdi. Kene qalamiga mansub ilk ikki asar, «Bug`doy» va «Fermerlar» asarlari 
1752 yilda nashr etilib, Didro va D`Alamber tomonidan nashr etilayotgan 
«Ensiklopediya» to`plamiga maqola sifatida kiritildi. Keyingi asarlar qatorida, 
«Dehqonchilik davlati iqtisodiy siyosati iqtisodiy printsiplari» (1758), «Iqtisodiy 
jadval» (1758), «Tabiiy huquq» (1765) asarlarini tilga olish mumkin. 

---

44 
Predmet va uslub. Kene iqtisodiy ta`limini o`rganish birlamchi predmeti 
qishloq xo`jaligi edi. Kene metodologiyasi o`ziga xosligi birinchi navbatda uning 
iqtisodiyotni tirik organizm bilan tenglashtirgan holda, shifokorlik tajribasidan 
kelib chiqib tabiiy tartib kontseptsiyasini rivojlantirganidadir. Boshqacha qilib 
aytganda, iqtisodiyot insonlarning irodasi va ongida mustaqil ravishda tabiiy 
qonuniyatlar asosida rivojlanishidadir. «Fiziokratiya» atamasi ham, aynan Shundan 
kelib chiqgan bo`lib, tabiat hukmronligini ma`nosini bildiradi. Kene fikricha, 
insonlar avvalambor hukmdorlar toifasi, iqtisodning tabiiy qonuniyatlariga qarshi 
chiqadigan bo`lishsa, iqtisodiyot kasal bo`ladi. Shu sababli, o`zining asosiy 
vazifasi sifatida, Kene maktabi mazkur qonuniyatlarni aniqlab, bu ma`lumotlarni 
hukmdorlarga etkazishda deb bilishgan.