Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish

Qisqacha xulosalar

Har bir tijorat banki faoliyatining asosiy maqsadi bank daromadlarini oshirib xarajatlarni kamaytirgan holda, maksimal foyda olishdir. Yuqori daromad olish oʻz navbatida, banklar olib boradigan operatsiyalarining risk darajasini oshiradi, chunki risk darajasi qancha past boʻlsa, foyda olish ehtimoli ham qisqaradi.

Bankning asosiy faoliyati bank operatsiyalarini amalga oshirish va mijozlarga bank xizmatlarini koʻrsatish hisoblanadi. Daromad keltiruvchi boshqa faoliyatlar esa, boshqa daromadlar hisoblanadi.

Daromad manbalarini barqaror va nobarqarorga ajratish mumkin. Mijozlarga har xil xizmatlar koʻrsatish daromadning barqaror manbasi hisoblanadi. Nobarqaror esa, moliyaviy bozordagi operatsiyalaridan, shuningdek, bankning qoʻshimcha faoliyatidan keladigan daromadlar hisoblanadi.

Odatda, yalpi daromad tarkibida quyidagi daromad guruhlarini ajratishadi: operatsion daromadlar; bankning qoʻshimcha faoliyatidan daromadlar; boshqa daromadlar.

Tijorat banklari daromadlari strukturasida katta ulushga ega boʻlgan asosiy faoliyatdan daromadlar, operatsion daromadlar deyiladi. Operatsion daromadlar, oʻz navbatida, foizli va foizsiz daromadlarga boʻlinadi.

Bank faoliyati daromadining asosiy qismi foizli daromadlardan keladi. Yaʻni, oʻz mablagʻlari va jalb qilingan mablagʻlarni pullik joylashtirishdan olinadigan daromadlar.

265
Nobank xizmatlardan bu daromadlarni komission daromad deyiladi.

Xizmatlarga toʻlov komission

mukofot

koʻrinishida

olinadi.

Komission

mukofot hamma bajariladigan

operatsiya yoki

shartnoma

summasidan foiz

koʻrinishida oʻrnatiladi. Qoʻshimcha

faoliyatdan

daromadlar

bank

daromadlari

tarkibida shunchalik katta ulushga ega emas.

Banklar asosiy va qoʻshimcha faoliyat daromadlaridan tashqari, boshqa

daromadlar

kategoriyasiga kiruvchi daromadlar

ham

oshishi mumkin. Ular:

jarima, penyalar, mijozlardan olinadigan jarimalar;

ortiqcha tushumlarning

kassaga tushishi;

zahira summasini qayta tiklash;

hisobot yilida tushgan yoki

aniqlangan-oʻtgan yilgi daromadlar;

daromadga

soliq

ortiqcha

toʻlaganligi

uchun budjetdan

mablagʻ qaytarish va boshqalar.

Bu

daromadlar mohiyatan

tasodifiy

yoki

bankning

hisobot davrida

«Ishlab topilmagan» hisoblanadi. Ular, odatda, kelasi davrga daromad rejasi tuzilganda hisobga olinmaydi.

Bankning daromadliligi, birinchi navbatda, xarajatlarni kamaytirishga bogʻliq. Bank ishi texnologiyasidagi muvaffaqiyatlar joriy xarajatlarni kamaytirishga imkon beradi.

Xarajat – bu pul vositasini ishlab chiqarish (bank) va noishlab chiqarish (nobank) faoliyatlariga ishlatish (xarajat qilish) tushuniladi.

Bank xarajatlari tarkibi: foizli xarajatlar, foizsiz xarajatlar, operatsion xarajatlardan iborat.

Bank daromadlarining 2/3 qismi foizli xarajatlarga, berilgan kreditlar boʻyicha yoʻqotishlarni qoplash soliqlarni toʻlash kutilayotgan foyda va sarmoyaning oʻsishiga sarflanadi.