Sanoat texnologiya

MODDIY BALANS

UG‘IT SIFATIDA ISHLATILADIGAN AMMIAKLI SELITRANI NITRAT KISLATANI AMMIAK BILAN NEYTRALLASH VA KEYINCHALIK BUGLATISH YULI BILAN SUYUKLANMA OLIB UNI ^{GRANULLASH NATIJASIDA OLINADI. BUGLATISHSIZ YULI BILAN NH}4^NO3 ^{OLISHDA BIRDANIGA SUYUKLANMA OLINADI. NH}4^NO3 ^{ERITMASINI BUGLATISH ODATDA IKKI} BOSKICHDA OBORILADI. BIRINCHI BOSKICH 90% GACHA, IKKINCHI BOSKICH 98.5-99% GACHA BORADI. OXIRGI BOSKICH MINORALARDA KRISTALANIB GRANULA XOLATIGA KELTIRILADI.

BOSHLANGICH MA’LUMOTLAR:

NITRAT KISLATA	KONSENTRATSIYASI	50% .HNO3	AMMIAK
KANSENTATSIYASI	100% , XOSIL	BULADIGAN	ERITMA

KANSENTRATSIYASI 70% NH₄NO₃ NITRAT KISLATA BOSHLANGICH XARORATI 30 % AMMIAK VA NITRAT KISLATA YUKOLISHI 1% XISOB 1000 KG NH₄NO₃ OLIB BORAMIZ.

:

REAGENTLARNING NAZARIZ SARFI:
NH₃+HNO₃=NH₄NO₃ 100% LI HNO₃ (63*1000)/80=787.5 100% LI NH₃ (17*1000)/80=212.5
AMALIY SARF 1% LI HNO₃ VA NH₃ YUKOLISHI XISOBIGA OLINADI. 100% NHO₃ 787.5 *1.01=795.4 50% LI HNO₃ 795.4/0.5=1590.8
100% LI NH₃ 212.5*1.01=214.6 YUKOTISHI KG DA
100% LI NHO₃ 795.4-787.5=7.9 100% LI NH₃ 214.6-212.5=2.1 NEYTRALIZATORGA KIRAYETGAN UMUMIY REOGENTLAR MIKDORI: 1590.8+214.6=1805.4 KG 70% LI NH₄NO₃ XOSIL BULADI.
1000/0.7=1428.6 KG
NEYTRALLANISH NATIJASIDA KUYIDAGICHA MIKDORDA SUV BUGLANADA.
1805.4-(7.9+2.+1428.6)=366.8



33
NEYTRALIZATSIYA JARAYENINI MODDIY BALLANSI TUZILADI.

КИРИМ	КГ			ЧИКИМ		КГ
^NHO3	214.6		70%	^ЛИ^NH4^NO3	142	8.6
^HNO3	1590.8		ША	РБАТ БУГИ 366.8
ЖАМИ	1805.4		ЙУК	ТИШЛАР

³33

3. ISSIKLIK BALANSI:

ISSIKLIK KIRIM BANDLARI.
HNO₃ Q₁=1590.8*2.763*30=131861 kdj =131.86 mdj BILAN TURAYETGAN ISSIKLIK MIKDORI:
BU YERDA 2.763 HNO₃ ISSIKLIK SIGIMI, kdj1(kg*k) GAZ XOLATIDAGI NH₃ BILAN KIRAYETGAN ISSIKLI MIKDORI Q₂=214.6*2.186*50=23456 I DJ
BU YERDA 2.186 NH₃ ISSIKLIK SIGIMI KDJ(KG*K) NH₄NO₃ XOSIL BULISH REAKSIYASIGA ASOSAN JARAYEN ISSIKLIK CHIKISHI BILAN BORADI. NH₃+HNO₃ NH₄NO₃ +Q
BU AJRALIB CHIKAYETGAN ISSIKLIKNI GRAFIKDAN ANIKLASH MUMKIN.
GRAFIKGA ASOSAN 50% LI HNO₃ UCHUN Q=105.1 KDJ/MOL

NEYTRALLANISH NATIJASIDA KUYIDAGI ISSIKLIK AJRALADI.

Q₃=105.09*10³*1000/90=1313625 KDJ =1313.62 MDJ

ISSIKLIK UMUMIY KIRIM BANDI.

Q_kirim=Q₁+Q₂+Q₃=131861+23456+1313625=1468942 kdj

ISSIKLIK CHIKIM BANDI:

NH₄NO₃ BILAN CHIKAYETGAN ISSIKLIK KMIKDORI Q₁=1428.5*2.303 t_nip
BU YERDA 2.303 701 NH₄NO₃ ISSIKLIK SIGIMI kdj/kg*k t_kip-ERITMA KAYNASH XARORATI
70% LI NH₄NO₃ ERITMASI KAYNASH XARORATI NEYTRASIZATSIYA BULIMIDAGI 117.68 kPa (1.2 kg s/m²) BOSIMIDAGI KAYNASH XARORATI 103⁰S GA TENG.
ATMOSFERA BOSIMIDA 70% LI NH₄NO₃ KAYNASH XARORATI 120 ⁰S GA, SUVNI KAYNASHI XARORATI 100⁰S GA TENG.

XARORAT DEPRESSIYA KUYIDAGIGA TENG.

T=120-100=20⁰S
SHUNDAY KILIB 70% LI NH₄HO₃ 117.68 kPp (1.2 kgs/m²) BOSIMDA T_kay=T_P+T_z=103+20*1.03=123.6
BU YERDA z-XARORAT DEPRESSIYASI KOEFFITSENTI (105⁰S DA z-1.03 GA TENG) ERITMA KAYNASH XARORATINI BILGAN XOLDA
Q₁=1428.6*2.303*123.6=406652 kdj=406.65 mdj

SUVNI BUGLATISH UCHUN KETGAN ISSIKLIKNI MIKDORI

Q₂=366.8*2684=984491 kdj=984.8 mdj
BU YERDA 2684 1.2 kgs/sm² BOSIMDAGI SUV BUGI ENTEMIYASI

ISSIKLIK YUKOLISHI

SHUNDAY KILIB UMUMIY ISSIKLIK MIKDORI Q_rosx=40665+984491=1391143 kdj

ISSIKLIK YUKOLISHI KIRISH VA CHIKISH BANDLARI ANIKLASH MUMKIN.	FARKI	BILAN
Qkirii --Qchikim=14689442-1391143=77799 kdj=77.79 mdj ISSIKLIK YUKOLISHI KIRISHGA NISBATAN
(77799/1468942)*100=5.3%
NEYTRALLASH BULIMI ISSIKLIK BALANSI

KIRIM		mdj	CHIKIM
mdj
HNO3 ISSIKLIGI	131.86	ERITMA BILAN KETAY ISSIKLIK	ETGAN

406.65
NH₃ ISSIKLIGI 23.46 SUVNI BUGLATISH UCHUN 984.5
SARFLANGAN ISSIKLIK

JAMI

1468.94 JAMI

3. 
   Mehnat muhofazasi
   

2011-2015 yillarda Respublikada sanoatni rivojlantirish dasturi doirasida mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini modernizatsiya qilish va yangilarini ishga tushirishga doir investitsiya loyihalarining amalga oshirilishi sanoat ishlab chiqarishining, avvalo, sanoatning yuqori texnologiyali tarmoqlarida, barqaror о‘sish sur’atlarini ta’minlash imkonini berdi. Joriy yilning birinchi choragida kimyo va neft-kimyo sanoati 107,4% tarkib yaratuvchi tarmoqlarida rivojlanishni ta’minladi.
Yangi ishlab chiqarishni tashkil etish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, mavjud texnologiyalarni modernizatsiyalash mehnatni muhofaza qilishning huquqiy asoslariga kо‘ra ishlab chiqiladi. Mehnatni muhofaza qilishning huquqiy asoslari О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida va О‘zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish tо‘g‘risida”gi Qonunda mustahkamlangan.
Loyihada ishlab chiqarish binolari texnologik jarayon talablariga va uskunalarning tashqi о‘lchamlariga amal qilingan holda ishlab chiqildi.
-245-71 qurilish meyorlariga asosan, bitta ishchiga eng kamida 15m³ hajmda, 4,5m² yuzaga teng bо‘lgan xona tо‘g‘ri kelgan bо‘lishi, ishlab chiqarish xonalarining polidan shipigacha bо‘lgan balandlik 3,2 m, transport-omborxona xо‘jaligining balandligi 3,0-3,2 m va odam yuradigan yо‘lak kengligi 0,3-1,5 m bо‘lishi shart.
Asbob uskunalarni, shu jumladan, reaktorlarni joylashtirishda ular о‘rtasida masofa va ularni boshqarish qulay bо‘lishi, tasodifiy vaziyatlarda odamlarni evakuatsiya qilish sharoitlari hisobga olinishi lozim.
Texnologik jarayon yuqori harorat va bosimda borishini hisobga olib asbob-uskunalarni zichligi va chegara germitikligiga e’tibor berish nazarda tutiladi.
Shovqin va tebranish hosil qiluvchi asbob-uskunalar alohida xonalarda joylashtirilishi, shovqin yutuvchi materiallar bilan tо‘silishi, tebranish beruvchi asbob-uskunalarni ostiga amortizatorlar qо‘yilishi hisobga olinadi. Shu bilan birga, asbob-uskunalarni vaqtida ta’mirlash statik va dinamik sinovlardan о‘tkazish, laboratoriya usullari bilan shovqin darajasini о‘lchab turib uning miqdorini, darajasini 80 db dan oshib ketmasligini nazarda tutish kerak.
Texnologik jarayonni xavfsizligini ta’minlash, ish unumdorligini oshirish, ishchilar sog‘ligini saqlash, jarohat va baxtsiz hodisalarni oldini olishda, joylarni tо‘g‘ri va yetarli yoritish katta ahamiyatga ega. Shu tufayli ushbu ishlab chiqarish korxonasida quyidagi yoritish turlari hisobga olingan: Tabiiy, sun’iy aralashma avariya uchun mо‘ljallangan yoritilganlikdir. Tabiiy gaz ^{yoritilganlik koeffitsiyenti SN}4^{PII-4-79 asosida IV razryad uchun 1,5-2 %. Toza va ish kiyim} uchun garderoblar bilan jihozlanishi, ularning о‘lchami 175x65x65sm bо‘lib, soni 1-smena uchun, ya’ni ushbu loyiha uchun о‘rtacha 40 taga teng bо‘lishi hisobga olingan.
Ishlab chiqarish xonalarni maksimal mexanizatsiyalashtirilishi va avtomatlashtirilishi elektr tokiga nisbatan befarq bо‘lmaslikni, xavfsizlik chora-tadbilarni amalga oshirish hayot talabidir. Elektrdan shikastlanishini oldini olish va ogohlantirishda yerga ulanuvchi himoya simlarini
joylashtirilishi katta ahamiyatga ega. Bunday himoya turi elektr apparatlari uskunalarini, reaktorlarini elektr о‘tkazadigan pо‘lat quvurlar simlarini, metal sim yoki plastinka orqali yerga bog‘lash bilan amalga oshirishi kо‘zda tutiladi. Ushbu ishlab chiqarish xonasi elektr tokiga nisbatan yuqori xavfli binolar tarkibiga kiradi (1747-76), shunga asosan elektr asbob-uskunalari ustiga qoplangan maxsus sun’iy yoritgichlar sifatida yonish va portlashga bardosh beradigan b3 G-100,B3 G-300 yoritgichlar projektorlarni ishlatilishi tavsiya etiladi. Avariya holatini hisobga olib asosiy ish joylarda evakuatsiya qilish maqsadida sex uchun mо‘ljallangan yoritilganlikni 10 % miqdorida akkumlyator orqali ishlaydigan 0,3 – 0,5 lk kuchga ega yoritgichlar о‘rnatilishi hisobga olinadi.
Ishchi va xizmatchilarni shaxsiy xavfsizligini va avariya holatlarini yuzaga kelish oldini olish uchun, reaksiya va retsikl uskunalarini ishlatilish jarayonida «Gazni qayta ishlash sanoatida xavfsizlikni saqlash qoidalari» ga qat’iy rioya qilinishi zarur.
Bunda ishchi va xizmatchilar uchun xavf tug‘diruvchi omillar quyidagilar:

1. 
   yong‘in va portlash xavfi bо‘lgan xonalarda ishlash; yuqori bosim va harorat ostida ishlaydigan jihozlar, separatorlar, nasos, kompressor va shu kabi jihozlar bilan ishlash;
   
2. 
   ishchi suyuqliklaridan inson zaharlanishi mumkin bо‘lgan gaz – komponentlar ajralib chiqishi, ba’zi hollarda esa portlash yoki yong‘in xavfi tug‘ilishi;
   

s) texnologik jarayonlarda zaharli kimyoviy moddalar qо‘llanilishi, о‘lchov – nazorat uskunalarida korroziya ingibitorlari qо‘llanilishi;
d) xavfli gaz va olov bilan bajariladigan ishlar texnologik jihoz yonginasida olib borilishi;


ye) retsikl zonasi uskunalarining har qanday tabiiy sharoitda kechayu –kunduz tinimsiz ishlatilishi. Shunga binoan gaz va gaz suyuqliklarni tayyorlash va tashib keltirishda xavfli va avariya holatlari asosan texnologik reglamentda qayd etilgan qoidalar buzilishi natijasida rо‘y beradi. Bundan tashqari ta’mirlash va olov bilan ishlash paytida xavfsizlik texnikasi qoidalari buzilishi.
Reaksiya va retsikl uskunasida yong‘in va portlashni oldini olish, gaz va suyuqlik oqib chiqib ketishi natijasini oldini olish uchun ishchi va xizmatchilar quyidagilarga amal qilishi shart:

1. 
   Texnologik jihoz, о‘lchov – nazorat uskuna va asboblari mexanizmi, bug‘ va issiq suv quvurlari, nasos jihozlari bilan ishlash bо‘yicha qо‘llaniladigan nizomlarga tо‘liq amal qilish.
   
2. 
   Ish joylari va ishlab chiqarish maydonlarida xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilish, texnologik jarayonni va atmosferaga tashlanayotgan chiqindilarni texnologik rejim asosida olib borish.
   
3. 
   Texnologik rejimda belgilangan meyordan chetga chiqish holatlari rо‘y bersa, buni о‘z vaktida tо‘g‘rilash, о‘lchov va nazorat uskuna va apparatlarini tо‘g‘ri ishlatishini doimiy nazorat qilish va rо‘y bergan buzilishlarni darhol bartaraf etish.
   
4. 
   Past bosimli separatorlarda, kolonnalarda kondensat va tо‘yintirish idishlaridagi sathning texnologik rejimda belgilangan meyordan kо‘payib yoki kamayib ketishiga yо‘l qо‘ymaslik.
   
5. 
   Nasos jihozlarining meyorda ishlashini nazorat qilish, о‘z vaqtida zahira jihozlariga о‘tkazish.
   
6. 
   Berkituvchi, rostlovchi va saqlovchi armaturalarning sozligini о‘z vaqtida tekshirish; rostlovchi armaturaning berkituvchi sozlovchi sifatida qо‘llanilishi mumkin emas.
   
7. 
   Jihozlar tо‘xtatilgan vaqtda, asbob va quvurlardagi yopqich (surgich) va ventillarni doimo aylantirib, moylab turish kerak. Armaturani ochish yoki yopish uchun boshqa turdagi moslamalardan foydalanish man etiladi.
   
8. 
   Quvurlar ichidagi gidravlik urilishlar oldini olish uchun berkituvchi va rostlovchi armaturalar asta – sekinlik bilan ohista ochilishi kerak. Bunga rioya qilinmaslik quvur, armatura asosi uzilishiga, quvurning egilib ketishiga va h.k. olib kelishi mumkin.
   
9. 
   Hosil bо‘lgan shlak va iflosgarchiliklarni tenglashtiruvchi kolonnalardan chiqarib tashlash uchun drenaj tizimlarini har smenada bir marotaba puflab tashlash zarur.
   
10. 
    Sathni berkituvchi va rostlovchi klapanlarning baypas armaturalari meyoriy ish holatida yopiq turishlari kerak va faqatgina apparatlarni texnologik tizimdan о‘chirish yoki tо‘xtatish vaqtida hamda bosim ostida bо‘shatish vaqtida ochiladi. Suyuqlik sathining avtomatik rejalash sistemasini sozlash va buzilishlarini tо‘g‘rilash vaqtida baypas armaturalaridan qisqa vaqt mobaynida foydalanish mumkin. Bunda sathni kо‘rsatuvchi orqali doimiy ravishda nazorat qilib, uni kerakli oraliqda ushlab turiladi.
    
11. 
    Separatsiya va filtrlash elementlarini nazorat qilish uchun, ularni yiliga bir marotaba kо‘rikdan о‘tkazib, zarur hollarda tozalash, ta’mirlash va almashtirish ishlari о‘tkaziladi.
    
12. 
    Reaktor qizdirish buramasiga kelayotgan issiqlik tashuvchining bosimiga nisbatan texnologik uskunalarni qizdirishda qizdiruvchi bosimi yuqori bо‘lgan holda quyidagilar bajarilishi lozim:
    

1. 
   issiqlik tashuvchining apparatga kiruvchi о‘chirish armaturasi oldidan qaytarma klapan о‘rnatilishi kerak;
   
2. 
   suv bug‘i kondensati reaktor qizdirish buramasidan keyin kondensat olib ketuvchi orqali idishlarga yig‘iladi. Bu idishlar ochiq havoga о‘rnatilgan bо‘lib, bug‘ kondensatini qaytadan ishlatilishi mumkinligi aniqlanadi.
   

13. 
    Texnologik qurilmaning distillyatsiya bо‘limi har yoqib о‘chirilishida va mahsulotdan bо‘shatilganda 600 kPa atrofida bosimda inert gaz bilan puflab tozalanadi.
    
14. 
    Bosim 70 kPa dan yuqori bо‘lgan sharoitda ishlovchi texnologik jihozlar va uskunalar, hamda ularni tayyorlash uchun qо‘llaniladigan materiallar «Bosim ostida ishlovchi idishlarning xavfsiz ishlatilish qoidalari» talablariga javob berishi kerak.
    
15. 
    Kolonna, issiqlik almashinuv va boshqa jihozlar korpusidan oqib – uchib chiqib ketish holatlari kо‘rsatilsa, darhol uskuna о‘chirilib, bosimni atmosfera bosimigacha tushiriladi.
    
16. 
    Quvurlarda muzlash holatida quyidagilar bajarilishi lozim:
    

1. 
   Quvurni umumiy tizimdan о‘chiring va uni shikastlangan yoki muzlab qolgan qismini aniqlang;
   
2. 
   Quvurni umumiy tizimdan о‘chirish imkoniyati bо‘lmasa va avariya holati xavfi tug‘ilsa, jihozni о‘chiring;
   

s) Muzlash sodir bо‘lgan quvur bо‘limi oxiridan boshlab, muzlagan joyni bug‘ yoki issiq suv bilan qizdiring. Berkituvchi armaturani ochiq holatida qо‘yib yuborish quvurlari, jihozlarni qizdirish man etiladi.
Gidratlar yoki muz hosil bо‘lish holatlarida texnologik distillyatsiya bо‘limini ishlashi taqiqlanadi.

17. 
    Nasos jihozlari ishlatilish jarayonida nasoslarning, quvurlarning germetikligi nazoratda bо‘lishi kerak. Nasoslarning ustki – oldi qismidan va quvurlar ulanish bо‘laklaridagi о‘tkazib yuborish hollari darhol bartaraf etiladi.
    

Qurilmalarda xavfsiz ishlashni ta’minlash uchun ishchilarga quyidagi shaxsiy himoyalash anjomlari beriladi:

1. 
   Maxsus kiyim:
   

1. 
   Brezent kostyum;
   

2. 
   L – 1 respiratori (apparat ichini tozalash uchun);
   

5. 
   katalizatorlar bilan ishlaganda kiyiladigan himoyalanish kiyimi:
   

• 
  katalizator bilan ishlash kostyumi;
  

• 
  kemtyuji (kombinezon, qо‘lqop, ustki kostyum, kopyushondan iborat);
  

• 
  balandligi 15 dyuym (38 sm) bо‘lgan rezina saqlash etigi;
  

g) sokatalizatorlar bilan ishlashda talab qilinadi:

• 
  shim uchun pasti alyuminlangan yechiluvchan qism;
  

• 
  alyuminlangan ishchi xalat;
  

• 
  alyuminlangan kopyushon;
  

• 
  kafti saqlangan alyuminlangan qо‘lqop.
  

2. 
   Maxsus oyoq kiyim: rezina tagli charm botinka.
   

3. 
   Qо‘lni saqlash anjomi: brezent qо‘lqop.
   

1.	Boshni saqlash anjomi: ichki qismi bо‘lgan saqlash kaskasi.
2.	Kо‘zni saqlash anjomi: saqlovchi kо‘zoynak.
3.	Nafas olish organlarini saqlash anjomlari: a) changga qarshi respirator; b) BKF,	U, M

rusumli filtrlovchi protivogazlar;
v) PSH – 1 va PSH – 2 rusumli shlangli protivogazlar;


g) ASV – 2 rusumli saqlovchi apparat.

3.