Ш. А. Абдуллаева

Таълим мазмунини танлаш эщтиёжлари 
Ижтимоий 
ишлаб 
чи=аришнинг 
энг 
зарур 
эщтиёжлари, 
ижтимоий тизимнинг 
хусусиятлари. 
Далатнинг 
хал= 
таълими 
ва 
ы=ув 
юртлари 
олдига 
=ыядиган ма=сад щамда 
вазифалари. 
Ы=итиш 
=оидаларидан 
келиб 
чи=адиган 
ы=увчиларнинг 
имкониятларини 
эътиборга 
олувчи 
дидактика =оидалар.

---

94 
таълими тизимида киши ҳаёти учун зарур бўлган, турмушда фойда 
келтирадиган маълумотлар берилиши керак, деган ғояни илгари сурдилар. 
Улар ўқувчилар қобилиятини ривожлантириш учун зарур бўлган алоҳида 
фанларни ўқитиш шарт эмас, балки «фойдали билимларни» ўқитиш 
жараёнида бола қобилияти ривожланиб бораверади, деб қарадилар. 
XIX асрнинг иккинчи ярми ва XX асрнинг бошларига келиб педагогика 
тарихида «мактабда бериладиган маълумотнинг мазмунини бола хоҳишига 
буйсингдириш» га қаратилган назария кенг ёйилди. Мазкур назариянинг 
кўзга кўринган вакили Америкалик файласуф – педагог Жон Дюидир. Унинг 
қарашича, мактаб азалдан мавжуд бўлган табиий лаёқатларни, қизиқиш ва 
одатларни ривожлантиришга хизмат қилмоғи лозим.
Октабр тўнтаришгача бўлган даврда Ўзбекистон худудида VII-VIII 
асрлардан бери давом этиб келган эски-«усули қадмия», XIX асрнинг охири 
ва XX аср бошларида пайдо бўлган – «усули савтия» мактаблари, хат-савод 
ўргатадиган диний мактаблар бўлган. 
1905 йилдан сўнг, ўлканинг баъзи йирик шаҳарларида «жадид» 
мактаблари пайдо бўла бошлади. Шундай қилиб, мактабларнинг ҳаммаси 
мавжуд ижтимоий тузуми, муҳит талабларидан келиб чиқди ва шу давр 
иқтисодий, маънавий мақсадлари учун хизмат қилди. 
Ҳозирги замон мактабларида таълимнинг мазмуни умуминсоний 
фазилатларига эга бўлган иймонли, эътиқодли ёшларни тарбиялаб 
етиштиришдан иборат. Таълим мазмуни ўқув режаси, дастури ва 
дарсликларда ўз ифодасини топади.