SH. A. Alimov, O. R. Xolmuhamedov, M. A. Mirzaahmedov


Download 1.97 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/14
Sana14.12.2020
Hajmi1.97 Mb.
#166881
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
algebra 7 qqr

x
x
x

− = +

2) 
+
+
=
1
3
4
.
2
N N
3.
  Satšwshš  zatšnš…  20 %  in  40 %  payda  menen  sattš.
Jámi  satšwdan  32 %  payda  kóriw  ushšn  ol  qal®an
zatšn  neshe  procent  payda  menen  satšwš  kerek?

49
I I   b a p q a   t i y i s l i   s h š n š ® š w l a r
114.
1)  1  kg  š  200  swmnan  alšn®an  júzimni…  3  kg  nan  1  kg
sherbet  alšnšp,  720  swm®a  satšldš.  Júzimni…  bahasš
50  swm®a  arzanladš.  Isbilermen  dáslepki  paydanš  saqlap
qalmaqshš.  Sherbetti…  ja…a  bahasš  dáslepkiden  neshe  swm®a
arzan  bolšwš  kerek?
2)  20 %  li  sherbet  tayarlamaqshšsšz.  Neshe  litr  qayna®an
suw®a  200  gramm  qumsheker  qosasšz?
115.
1)  Šdšsta  dáslep  belgili  mu®darda  suw  bar  edi.  Eger  šdšsqa
a  litr  suw  quyšlsa,  šdšstš… 
1
8
  bólegi  toladš.  Eger  šdšsta®š
dáslepki  suwdan  a  litr  alšp  taslansa,  šdšstš… 
3
20
  bólegi  tolšq
boladš.  Dáslep  šdšstš…  qansha  bólegi  tolšq  bol®an?
2)  Šdšstš… 
1
5
  bólegi  bos.  Axmet  šdšstš  toltšrmaqshš.  Ol  šdšs-
ta®š  suwdš…  qansha  bólegine  shekem  suw  quysa,  šdšs  toladš?
O®an  járdem  beri….
116.
Jerdi…  birinshi  eki  jasalma  joldasšnš…  massasš  592,4  kg  dš
quradš.  Birinshi  jasalma  joldas  úshinshisinen  1243,4  kg
je…il,  al  ekinshisi  818,2  kg  je…il.  Jerdi…  birinshi  úsh  jasalma
joldasšnš…  hárqaysšsšnš…  massasšn  tabš….
117.
Qayšq  dáryanš…  a®šsš  boyšnsha  2,4  saat  hám  a®šsqa  qarsš
3,2  saat  júzdi.  Qayšqtš…  a®šs  boyšnsha  basšp  ótken  jolš
a®šsqa  qarsš  ótken  jolšnan  13,2  km  artšq  boldš.  Eger  dárya
a®šsšnš…  tezligi  3,5  km/saat  bolsa,  qayšqtš…  aqpay  tur®an
suwda®š  tezligin  tabš….
118.
Bostan  menen  Gulistan  awšllarš  arasšnda®š  aralšq  72  km.
Bul  awšllardan  eki  sayaxatshš  bir  waqštta  jol®a  shšqtš.
Birini…  tezligi  saatšna  v  kilometr,  ekinshisiniki  bolsa  saatšna
u  kilometr.  2  saattan  so…  olar  arasšnda®š  aralšq  neshe
kilometr  boladš?  Barlšq  ja®daylardš  qara…  hám  talqšla….
4 — Algebra, 7- klass

50
Qadanš  3  bólekke  bóliw  ushšn  12  minut  kerek.  Sol
qadanš  4  bólekke  bóliw  ushšn  neshe  minut  kerek?
119.
  Šdšstš… 
1
3
  bólegi  suw  menen  tolš.  Bul  suwdš… 
1
4
  bólegi
paydalan®annan  keyin  o®an  45  litr  suw  quyšlsa,  šdšstš… 
1
8
bólegi  bos  boladš.  Šdšsqa  barlš®š  neshe  litr  suw  ketedi?
120.
Sšnaqta  60  soraw  berildi,  hárbir  duršs  juwapqa  5  ball
qoyšldš.  4  naduršs  juwapqa  jariyma  sšpatšnda  bir  duršs  juwap
biykar  etiledi.  Bul  sšnaqta  barlšq  sorawlardš  belgilegen  bir
oqšwshš  225  ball  al®an  bolsa,  ol  neshe  soraw®a  duršs  juwap
bergen?
II  bapqa  tiyisli  sšnaq  shšnš®šwlarš — testler
1.
 


= + +
5
3
11 3
8
2
4
3
N
N
N
  te…lemesini…  koreni  x
0
  bolsa, 
2
0
1
N +
a…latpasšnš…  san  mánisin  tabš….
A)  50;
B)  10;
    C)  5;         D)  37.
2.
 
+

+
+ =
+
2
1
3
2
1
3
2
3
2
N
N
N
  te…lemesini…  koreni  x
0
  bolsa,  18 : x
0
a…latpanš  esapla….
A)  6;
        B)  7;
    C) 

7;
  D) 
2
7
46 .
3.
 
+
− =
(
3) :(
2) 5 :3
N
N
  te…lemesini…  koreni  x
0
  bolsa,  2x
0
+ 61
a…latpasšnš…  san  mánisin  tabš….
A) 

80;
B)  70;
    C)  80;           D)  81.
4.
 
+ =

4 :(2
5) 2 :(3
2)
N
N
  te…lemesini…  koreni  x
0
  bolsa,  4x
0
+ 11
a…latpasšnš…  san  mánisin  tabš….
A) 

18;
  B) 

20;       C)  19;
  D)  20.
5.
0,8 . (1,5x

2)

0,4x = 0, 3 . (6x

5)

2,6  te…lemesini…  koreni
x
0
  bolsa, 

2
0
0
0,5
x
x
  a…latpasšnš…  san  mánisin  tabš….
A)  5;
  B)  1,25;
    C)  6,25;
    D) 

5.
¹ 4

51
6.
  Úsh  tekshede  barlš®š  bolšp  385  kitap  bar.  Birinshi  tekshede
  ekinshisine  qara®anda  8  ge  kóp,  biraq  úshinshi  tekshedegi-
    -den  9  ®a  kem  kitap  bar.  Hárbir  tekshede  neshe  kitaptan
      bar?
A)  128;  120;  137;
B)  127;  119;  139;
C)  127;  122;  136;
D)  126;  134;  125.
7.
  Te…  qaptallš  úshmúyeshlikti…  perimetri  51  sm  ge  te….  Ultanš
    qaptal  tárepinen  6  sm  uzšn.  Usš  úshmúyeshlikti…  qaptal
    tárepini…  ultanšna  qatnasšn  tabš….
A)  7 : 5;
B)  5 : 7;
C)  2 : 3;
D)  10 : 7.
8.
  Te…  qaptallš  úshmúyeshlikti…  perimetri  42  sm  ge  te….  Qaptal
tárepi  ultanšnš… 
2
3
  bólimin  quraydš.  Usš  úshmúyeshlikti…
ultanš  qaptal  tárepinen  neshe  santimetr  uzšn?
A)  7,5 sm;       B)  6,5 sm;
C)  6 sm;
D)  7 sm.
9.
  Usta  buyšrtpanš  8  kúnde  oršnlawš  kerek  edi.  Ol  hár  kúni
rejeden  tšsqarš  6  ónim  tayarlap,  buyšrtpanš  5  kúnde  oršnlap
®ana  qoymastan,  al  artšqsha  jáne  12  ónim  tayarladš.  Usta
reje  boyšnsha  bir  kúnde  neshe  ónim  tayarlawš  kerek  edi?
A)  6;
      B)  4;
C)  5;
D)  7.
Te…lemeni  sheshi…  (10—11):
10.
+ −
= −
+
8(
2) 5
2(
4,5).
N
N
N
A) 

5;
B)  5;
C)  6;
D) 

4,5.
11.
6 . (2,3x − 1) − 3,5x + 0, 7x = 0,5(x − 14).
A) 

2
21
;
B)  10,5;
C) 
2
21
;
D)  7.
12.
Úshmúyeshlikti…  bir  tárepi  ekinshi  tárepinen  3  sm  uzšn,
úshinshi  tárepinen  bolsa  5  sm  qšsqa.  Eger  úshmúyeshlikti…
perimetri  41  sm  bolsa,  onš…  e…  uzšn  tárepi  e…  qšsqa
tárepinen  neshe  ese  uzšn?
A)  2;
B)  1,5;
C)  1,3;
D)  1,8.

52
13.
  Birinshi  topta  75  m,  ekinshi  topta  120  m  atlas  bar  edi.
Ekinshi  toptan  birinshisinen  satšl®anšna  qara®anda  3  ese  kóp
atlas  satšldš.  Nátiyjede,  birinshi  topta  ekinshisine  qara®anda
2  ese  kóp  atlas  qaldš.  Hárbir  toptan  neshe  metrden  atlas
satšl®an?
A)  24 m;  72 m;
B)  30 m;  90 m;
C)  15 m  45 sm;
D)  33 m;  99 m.
14.
  Te…lemeni  sheshi…:
+ −
+ = −
+
3(
2) 2(
3) 7 5(
1).
N
N
N
A) 

1
3
;
B) 
1
3
;
C) 

1;
D)  2.
T a r i y x š y   m a ® l š w m a t l a r
Muhammed  ibn  Musa  al-Xorezmiy  «Al-jabr  val-muqobala
hisobi  haqida  qisqacha  kitob»  shš®armasšnda  kirgizilgen  «al-jabr»,
«val-muqobala»  qa®šydalaršn  biz  7-§  de  te…lemeni…  tiykar®š  qá-
siyetleri  sšpatšnda  bayan  ettik.
Algebrada  3  túrli  sanlar  menen  jumšs  kóriledi,  deydi  al
Xorezmiy.  Olar:
—  koren  yamasa  zat  (te…lemedegi  belgisiz  san  x);
—  kvadrat  (mol)  (belgisizdi…  kvadratš  —  x
2
);
—  ápiwayš  san  (bunda  natural  san  názerde  tutšladš).
Xorezmiydi…  usš  3  túrli  shamalar  arasšnda®š  baylanšslardš
analizleydi  hám  tómendegi  te…lemelerdi  sheshiw  usšllaršn
kórsetedi:
1)
=
2
?N
>N
  —  kvadratlar  korenlerge  te…;
2)
=
2
?N
=
  —  kvadratlar  sanlar®a  te…;
3)
=
>N =
  —  korenler  san®a  te…;
4)
+
=
2
?N
>N =
—  kvadratlar  hám  korenler  sanlar®a  te…;
5)
+ =
2
?N
= >N
  —  kvadratlar  hám  san  korenlerge  te…;
6)
+ =
2
>N = ?N
  —  korenler  hám  san  kvadratlar®a  te….
Biz  7-klasta  tek  sšzšqlš  te…lemelerdi  úyrenemiz  [3)  bánttegi
te…leme].  Qal®anlarš  8-klasta  úyreniledi.  Hárqanday  sšzšqlš  yaki
kvadrat  te…leme  «al-jabr»,  «val-muqobala»  túrlendiriwleri  nátiy-
jesinde  joqaršda®š  6  te…lemeni…  birine  keltiriliwi  múmkin.


53
BIRA„ZALÍLAR HÁM
KÓPA„ZALÍLAR
Natural  kórsetkishli  dáreje
Birdey  sanlardš  qosšwdš  kóbeytiw  menen  almastšršw  múmkin:
3 3 3 3 3 3 5
+ + + + = ⋅
1442443
5 márte
a a a a
a a n
+ + + + + = ⋅
K
144424443
márte
n
Birdey  sanlardš…  kóbeymesin  de  kópshilik  ja®daylarda  šq-
shamšraq  jazšw  menen  almastšršw  maqsetke  muwapšq  boladš.
Tárepini…  uzšnlš®š  5  birlikke  te…  bol®an  kvadrattš  qarayšq
(6-súwret).  Ol  5 . 5 = 25  birlik  kvadrattan  ibarat.  Tárepini…
uzšnlš®š  5  birlikke  te…  kub  (7-súwret)  bolsa  5 . 5 . 5 = 125  birlik
kubtš  óz  ishine  aladš.
Sizge  belgili,  5 . 5  kóbeymesi  5
2
  (oqšlšwš:  «besti…  kvadratš»);
5 . 5 . 5  kóbeymesi  5
3
  (oqšlšwš:  «besti…  kubš»)  dep  belgilenedi:
5 · 5 = 5
2
,    5 · 5 · 5 = 5
3
.
Tap  usšnday  etip,  kóbeytiwshileri  bir  qšylš  sanlardan  ibarat
kóbeymeni  ja…a  ámel  —  dárejege  kóteriw  menen  almastšršw
múmkin:
5
3 3 3 3 3 3
+ + + + =
1442443
5 márte
  
9
1 1 1
1
1
,
7 7 7
7
7
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ =
 
 
 
K
144244
3
5 márte
0,4 = (0,4)
1
.
Ulšwma,  birdey  n  kóbeytiwshilerdi…  kóbeymesin  belgilew
ushšn  a
n
  jazšwšnan  paydalanšladš:
a a a a
a a
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ =
K
1442443
márte
n
n
III  BAP
9-

54
Ol  bšlayšnsha  oqšladš:  «a  sanšnš…  n  kórsetkishli  dárejesi».
Ádette,  qšsqasha  etip:  «a  nš…  n  dárejesi»  dep  aytšladš.
a  sanšnš…  n  natural  kórsetkishli  dárejesi  dep,  hárbiri  a  ®a  te…
bol®an  n  kóbeytiwshini…  kóbeymesine  aytšladš:
a
a a a
a
= ⋅ ⋅ ⋅ ⋅
K
14
4244
3
márte
n
n
a  sanš  (tákirarlanšwshš  kóbeytiwshi)  dárejeni…  tiykarš,  n
sanš  (kóbeytiwshini…  neshe  márte  tákirarlanšwšn  kórsetiwshi
san)  dáreje  kórsetkishi  dep  ataladš.
Máselen,
3
4
= 3 · 3 · 3 · 3 = 81,
bul  jerde  3  —  dárejeni…  tiykarš,  4  —  dáreje  kórsetkishi,  al  81
bolsa  3
4
  —  dárejesini…  mánisi.
Tiykaršnan,  sannš…  birinshi  dárejesi  dep,  usš  sannš…  ózine
aytšladš:
a

= a.
Máselen, 
( )
=
=
=
1
1
1
1
1
7
7
5
5,
25
25,
.
Dárejeni…  tiykarš  qálegen  san  bolšwš  múmkin,  máselen,
( )
⋅ ⋅
= ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ =
=
=
3
5
2 2 2
8
2
5
5 5 5
125
2
2 2 2 2 2 32;
;

= − ⋅ − ⋅ − ⋅ − ⋅ −
= −
5
( 2)
( 2) ( 2) ( 2) ( 2) ( 2)
32;
( ) ( ) ( ) ( ) ( )

= −
⋅ −
⋅ −
⋅ −
=
4
2
2
2
2
2
16
3
3
3
3
3
81
;
=


=
3
0,2
0,2 0,2 0,2 0,008;

= − ⋅ − ⋅ − ⋅ − ⋅ − ⋅ − =
6
( 1)
( 1) ( 1) ( 1) ( 1) ( 1) ( 1) 1;
= ⋅ ⋅ =
=
⋅ ⋅ ⋅
=
3
4
0
0 0 0 0; 10
10 10 10 10 10 000.
6-súwret.
7-súwret.

55
Dárejege  kóteriw  ámeli  —  úshinshi  basqšsh  ámeli  boladš.  Eger
a…latpada  qawsšrmalar  bolmasa,  onda  dáslep  úshinshi  basqšsh
ámeller,  keyin  ekinshi  basqšsh  ámeller  (kóbeytiw  hám  bóliw)
hám  aqšršnda,  birinshi  basqšsh  ámeller  (qosšw  hám  alšw)
oršnlanatu®šnšn  esletip  ótemiz.
Másele.
  Esapla…:  7 . 2
4  
.
2
7
 
. 2
4

5 . 3

= 7 . 16

5 . 9  = 112

45 = 67.
Sanlardš  dáreje  járdeminde  jazšwdan  kópshilik  ja®daylarda,
máselen,  natural  sanlardš  ta…ba  (razryad)  birliklerini…  qosšndšsš
kórinisinde  jazšw  ushšn  paydalanšladš:
 
= ⋅
+ ⋅
+ ⋅ + = ⋅
+ ⋅
+ ⋅ +
3
2
.
3245 3 1000 2 100 4 10 5 3 10 2 10
4 10 5
Úlken  sanlardš  jazšw  ushšn  kóbinese  10  sanšnš…  dárejeleri
qollanšladš.  Máselen,  Jerden  Quyashqa  shekemgi  aralšq  shama
menen  150  mln  km  ge  te…  bolšp,  ol  1,5 . 10
8
  km  kórinisinde
jazšladš:  Jer  sharšnš…  radiusš  shama  menen  6,37  mln  m  ge  te…,
bul  6,37 . 10
6
  m  kórinisinde  jazšladš;  Jerden  e…  jaqšn  juldšz®a
(α  Sentavr)  shekemgi  aralšq  4 . 10
13
  km  kórinisinde  jazšladš.
10  nan  úlken  bol®an  hárbir  sandš  a . 10
n
  kórinisinde
jazšw  múmkin,  bunda  1 ≤ a < 10  hám  n — natural  san.
Bunday  jazšw  sannš…  standart  kórinisi  dep  ataladš.
Máselen,
4578 = 4,578 · 10
3
,    45,78 = 4,578 · 10,    103000 = 1,03 · 10
5
.
Fizika  hám  ximiya  pánlerin  úyreniwde,  mikrokalkulyatorda
esaplawlarda  hám  basqa  da  kópshilik  ja®daylarda  sannš…  standart
kórinisindegi  jazšwšnan  paydalanšladš.
Qosšndšnš  kóbeyme  kórinisinde  jazš…  (121—122):
121.
1) 
+ + + +
4 4 4 4 4;
3) 
+ + ;
c c c
2) 
+ + +
6 6 6 6;
4) 
+ + + + .
a a a a a
S h š n š ® š w l a r
5 3 .


56
122.
1)
+
+
2
2
2 ;
m
m
m
5)
3 3
3;
+ + +
K
14243
21 márte
2)
+
+
17
17
17 ;
ab
ab
ab
6)
5 5
5;
+ + +
K
14243
17 márte
3)

+ −
(
2 ) (
2 );
c
d
c
d
7)
;
m m
m
+ + +
K
1442443
márte
n
4)
− +
− +

(3
) (3
) (3
);
b a
b a
b a
8)
;
K
144244
3
márte
k
b+ b+ + b
Kóbeymeni  dáreje  túrinde  jazš…  (123—125):
123.
  1)
⋅ ⋅ ⋅ ⋅
2 2 2 2 2;
2) 
⋅ ⋅ ⋅ ⋅
1 1 1 1 1 ;
3 3 3 3 3
3)
( ) ( ) ( )


3
3
3
4
4
4
;
4)

⋅ −
⋅ −
⋅ −
( 2,7) ( 2,7) ( 2,7) ( 2,7).
124.
1)
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ;
x x x x x
3)


(2 ) (2 ) (2 );
a
a
a
2)
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ;
m m m m m
4)

⋅ −
⋅ −
⋅ −
( 3 ) ( 3 ) ( 3 ) ( 3 ).
b
b
b
b
125.
1)
− ⋅ − ⋅ −
(
) (
) (
);
x y
x y
x y
   
3) 

3
3
2
2
;
x
x
2)
+ ⋅ +
(
) (
);
a b a b
4)
⋅ ⋅ ⋅ ⋅ .
m m m m m
n n n n n
Kóbeymeni…  dáreje  túrindegi  jazšwšnan  paydalanšp,  a…latpanš
ápiwayšlastšrš…  (126—128):
126.
1)  2 . 2 . 2 . 15;
    3) 5 . 5 . 8 . 8 . 8 . 2 . 2;
2) 4 . 4 . 4 . 4 . 21;
   
4) 6 . 6 . 7 . 7 . 3 . 3 . 3.
127.
  1)  1,2 . 1,2 . 2 . 2 . 5 . 5;
    2) 0,5 . 0,5 . 0,5 . 2 . 2 . 4 . 4;
3) 

⋅ ⋅ ⋅ ⋅
1 1 1 1
7 7 7 7
0,3 0,3
;
   
4)
⋅ ⋅ ⋅

2 2 2
3 3 3
2,3 2,3.
128.
  1) 9 . 9 . 9 . a . a . a;
3)



⋅ ⋅ (
) (
)
;
x x x
y y y
x y
x y
2) x . x . x . x . 3 . 3;
4)
− ⋅
− ⋅

⋅ ⋅(8
) (8
) (8
)
.
a a
b b
a b
a b
a b

57
A…latpanš  ápiwayšlastšrš…  (129–130):
129.
1)  p . p . p . p
+
q . q;
3)  a . a
+
a . a
+
a . a;
2)  a . a
+
b . b . b . b;
4)  x . x . x
+
x . x . x.
130.
1) 
;
c c c c
c c
⋅ + ⋅ + + ⋅
K
144424443
márte
k
      3) 
;
a a
a b b
b
⋅ ⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ ⋅
K
K
14243 14243
márte
márte
k
m
2) 
;
a a a a a a
a a a
⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ + + ⋅ ⋅
K
1444442444443
n márte
4) 
5 5
a a
a
⋅ ⋅ ⋅ + ⋅ ⋅ ⋅
K
K
14243 14243
k márte
17 márte
131.
A…latpanš  oqš…,  dárejeni…  tiykaršn,  dáreje  kórsetkishin  aytš…:
1)  3
2
;
3)
( )

41
2
9
;
5) 
+
15
(4
) ;
m n
2) 
( )
3
3
8
1
;
4) 

39
( 1,2) ;
6) 
( )
7
2
3
.
a
b
  Esapla…  (132—139):
132.
1) 2
3
;
2)  3
2
;
3)  4
4
;
4)  5
3
.
133.
1) 1
5
;
2)  (

1)
7
;
3)  0
15
;
4)  0
5
.
134.
1)
( )
3
2
3
;
        2) 
( )
2
3
5
;
3) 
( )
2
2
7
1
;
4) 
( )
3
1
3
2
.
135.
1) (2,5)
2
;         2)  (1,7)
2
;      3)  (

0,2)
3
;
4)  (

0,2)
4
.
136.
1) (

5)
3
;         2)

5
3
;
      3)
( )

2
1
4
;
2
      4)
( )

2
1
4
.
2
137.
1)

4
5
( 0,2)
(0,1)
;
  2) 

3
4
(0,3)
( 0,1)
;
    3) 
2
2
(3,2)
(1,6)
;
  4) 
2
2
(2,6)
(1,3)
.
138.
1) 2 . (

3)
2
;
2)

5 . (

2)
3
;
3)
− ⋅ −
2
1
2
( 4) ;
  4)
− ⋅ −
2
2
3
( 3) .
139.
1)
( )

⋅ −
2
3
5
( 5)
;
2) 
( )

⋅ −
3
2
3
( 3)
;
3)
− −

2
3
( 3) 2 ;
4) 
− −
⋅ −
2
3
( 3) ( 2) .

58
140.



2
2
3
; ( ) ; ( )
x
x
x
a…latpanš…  mánisin 
=

1
2
1 ;
5
x
  de  tabš….
141.
x
2
  a…latpasšnš…  mánisin  x  ti…  kestede  kórsetilgen  mánisleri
ushšn  esapla…:
142.
x
3
  a…latpasšnš…  mánisin  x  ti…  kestede  kórsetilgen  mánisleri
ushšn  esapla…:
143.
Tómendegi  pikirlerdi…  qaysš  biri  duršs,  qaysš  biri  naduršs?
Sebebin  túsindiri….  Pikir  naduršs  dep  aytsa…šz,  onš  biykar
etiwshi  mšsal  tabš….
1)  eki  sannš…  kvadratlarš  te…  bolsa,  bul  sanlardš…  ózleri  de
te…;
2)  eki  sannš…  kublarš  te…  bolsa,  bul  sanlardš…  ózleri  de
te…;
3)  eger  teris  san®a  onš…  kvadratš  qosšlsa,  o…  san  payda
boladš;
4)  eger  teris  sannan  onš…  kvadratš  alšnsa,  teris  san  payda
boladš;
5)  eger  o…  sannan  onš…  kvadratš  alšnsa,  o…  san  payda
boladš.
      Tómendegi  pikirlerdi…  qaysš  biri  duršs,  qaysš  biri  naduršs?
Sebebin  túsindiri….  Sáykes  mšsallar  dúzi…  (144—145):
144.
  1)  natural  sannš…  kvadratš  qálegen  san  menen  tamamlanšwš
múmkin;
2)  natural  sannš…  kubš  qálegen  san  menen  tamamlanšwš
múmkin.
145.
1)  natural  sannš…  tórtinshi  dárejesi  tek  0;  1;  5;  6  san-
laršnan  biri  menen  tamamlanšwš  múmkin.
2)  natural  sannš…  besinshi  dárejesi  sol  san  qaysš  san  me-
nen  tamamlan®an  bolsa,  sol  san  menen  tamamlanadš.
x
x
2
0    1    −1    2  −2    3  −3    4
−4  5  −5  6  −6
x
x
3
0    1    −1    2  −2    3  −3    4
−4  5  −5  6  −6

59
10-
Natural  kórsetkishli  dárejeni…  qásiyetleri
Dárejege  kóteriw  birneshe  áhmiyetli  qásiyetlerge  iye.
1-qásiyet.
+

=
.
m
n
m n
a a
a
Tiykarlarš  birdey  dárejelerdi  kóbeytiwde  tiykar  ózgerissiz
qaladš,  dáreje  kórsetkishleri  bolsa  qosšladš.
  Natural  kórsetkishli  dárejeni…  anšqlamasšna  muwapšq
{
2
3
2 2
(2 2) (2 2 2)
⋅ =

⋅ ⋅ ⋅ =
1
424
3
2 márte 3 márte
      
(
) (
)
m
n
a a
a a a
a
a a a
a

= ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ × ⋅ ⋅ ⋅ ⋅
K
K
1442443 1442443
márte
márte
m
n
kóbeytiwdi…  gruppalaw  nšzamšna  muwapšq
2 2 2 2 2
= ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ =
14243
5 márte
a a a
a
= ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ =
K
14
4244
3
márte
(m+n)
natural  kórsetkishli  dárejeni…  anšqlamasšna  muwapšq
= 2
5
.
= a
m + n
.
Solay  etip,
   2

· 2

= 2
2+3
.
a

· a

= a
m + n
.
      2-qásiyet.

=
>

:
,
,
0
m
n
m n
a
a
a
m n a
.
Tiykarlarš  birdey  dárejelerdi  bóliwde  tiykar  ózgerissiz
qaladš,  dáreje  kórsetkishleri  bolsa  alšnadš.
  Shártke  muwapšq
5  >  3.
m  >  n,  a 

  0.
Dárejeni…  birinshi  qásiyeti  boyšnsha
2
5  –  3 
. 2

=  2
5
.
  a
m  –  n 
.  a

=  a
m
.
Sonš…  ushšn
2
5  –  3 
=  2

:  2
3
.
a
m  –  n 
=  a

:  a
n
.

60
Solay  etip,
2

:  2

=  2
5  –  3
.
a

:  a

=  a
m  –  n
,  m  >  n,  a  ≠  0. 
=

1,
0
n
n
a
a
a
  ekenin  aytšp  ótemiz.
    3-qásiyet.
=
( )
m n
mn
a
a
.
Dárejeni  dárejege  kóteriwde  tiykar  ózgerissiz  qaladš,
dáreje  kórsetkishleri  bolsa  óz  ara  kóbeytiledi.
  Natural  kórsetkishli  dárejeni…  anšqlamasšna  muwapšq
=

=
3 2
3
3
(2 )
2 2
(
)

Download 1.97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling