Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

7.4. Xodimlar va tashkilotlar vakolatlarini boshqarish

Vakolatlarni boshqarish haqida gapirganda, biz ushbu adabiyotda ko‘pincha bosqichlarning ro‘yxati sifatida taqdim etilishini ta’kidlaymiz, ularning o‘zgarishi mantig‘i mualliflarning fikrlarida alohida farqlarni keltirib chiqarmaydi. Asosiy farqlar, bizning fikrimizcha, faoliyatning o‘ziga xos darajasi va ishlatilgan atamalar bilan bog‘liq. Shunday qilib, yuqorida aytib o‘tilgan “Smart Education” ta’lim portalida vakolatlarni boshqarish jarayoni to‘rtta asosiy bosqichni o‘z ichiga oladi: tashkilotning muvaffaqiyatli strategik rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan vakolatlarni aniqlash va tavsiflash; turli xil mutaxassislar va kadrlar darajalari vakolatlari profillarini (ya’ni ro‘yxatlarini) shakllantirish; tashkilotning biznesni rivojlantirish yo‘nalishlari va maqsadlariga muvofiq butun tashkiliy vakolat modelini ishlab chiqish; ishlab chiqilgan modellar va malaka rejimlari asosida kadrlarni tayyorlash va rivojlantirish hamda yangi xodimlarni jalb qilishni rejalashtirish. I.Votyakova tashkilotdagi vakolatlarni boshqarish jarayonini quyidagicha taqdim etadi: mavjud resurslarni (vakolat tarkibiy qismlari bo‘yicha), shuningdek, tashkilot xodimlarining imkoniyatlari, bilimlari va ko‘nikmalarini baholash; tashkilotning maqsadlari, vazifalari, strategiyasiga muvofiq kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni baholash; resurslar va ehtiyojlarni moslashtirish; kadrlar sonini aniqlash: – qayta tayyorlashga hojat yo‘q; – qayta o‘qitish (qayta tayyorlash) kerak; – yollash (ishdan bo‘shatish) kerak. Shubhasiz, keyingi qadam muayyan tuzatuvchi harakatlarni amalga oshirish edi, garchi muallif maqolada bu haqda eslamagan bo‘lsa. Shu bilan birga, u vakolatlarni boshqarish bo‘yicha yana bir tezis beradi: inson resurslarini innovatsion rivojlantirish aspektida, muallifning fikriga ko‘ra, menejmentning bu turiga quyidagilar kiradi: vakolatlarga ega bo‘lish (mutaxassislarning harakati yoki ularni tashqaridan jalb qilish tufayli); vakolatlarni rag‘batlantirish (kadrlarni maksimal samaradorlik bilan vakolatlarni amalga oshirishga undash); vakolatlarni rivojlantirish (o‘qitish, kadrlarni almashtirish). Ko‘rib turganingizdek, biz faqat oldingi bosqichlashtirishning so‘nggi havolasi bilan to‘liq bog‘liq bo‘lgan harakatlar haqida gapiramiz.

Shunday qilib, Yu.Kostrova va E.Xaritonova asarlarida tadqiqotchilarning ushbu atamalarni to‘ldirishga munosabatini ancha batafsil tahlil qilingan. Mualliflarning fikriga ko‘ra, kontseptsiyalarning o‘zaro bog‘liqligini aniqlash bo‘yicha faol ish uchun turtki Jon Ravennaning “Zamonaviy jamiyatdagi kompetensiya” asari bo‘ldi, garchi hozirda biron ma’noda talqin qilinmasa ham. Bizningcha, kategoriyalarni farqlash, agar biz N.Almazovaning kompetensiyalar - bu inson faoliyatining ma’lum bir sohasidagi bilim va ko‘nikmalar ekanligi, kompetensiya – bu malakalardan sifatli foydalanish degan nuqtayi nazarini asos qilib olsak, juda o‘rinli ko‘rinadi. Xuddi shunday nuqtayi nazar Yevropa uchun muhim kompetensiyalar bo‘yicha simpoziumda ham, tadqiqotchilar A.G. Bermus, G.K. Selevko, S.E. Shishov va boshqalar. Qayd etilganlar: kompetensiya bu bilimlardan foydalanish qobiliyatidir, aniq vaziyatda ko‘nikma va malakalar; bu insonning faoliyat bilan shug‘ullanish qobiliyatining o‘lchovidir. Ushbu talqinda kompetensiya ular bilan uzviy bog‘liq bo‘lsa-da, bilim, ko‘nikma va malakalar bilan aniqlanmasligi muhimdir.
Demak, bilimdan farqli o‘laroq, kompetensiya nafaqat ma’lumotga egalik qilishni, balki uni qo‘llash imkoniyatini ham nazarda tutadi. Qobiliyat qobiliyatlardan farq qiladi, chunki u har xil muammolarni hal qilishda qo‘llaniladi. Malakalardan farqi shundaki, kompetensiya turli xil, shu jumladan nostandart vaziyatlarda etarlicha harakat qilish qobiliyatini ta'minlaydi. Hatto aniqroq, bizning fikrimizcha, ta’rif E.Xaritonova tomonidan o‘tkazilgan tahlil natijalaridan kelib chiqadi: kompetensiya – bu odamning egallab turgan joyi va vaqtiga muvofiqligi, ya’ni talablarga muvofiq faoliyat olib borish qobiliyati. va taxminlar. Shunday qilib, kompetensiya – bu vakolatlarni rivojlantirish darajasi, ya'ni tashkilot talab qiladigan vakolatlarning va xodimlar egallagan vakolatlarning tasodifiylik darajasi. Albatta, malaka darajalarini aniqlash va rasmiylashtirish alohida tadqiqotning vazifasidir. Ammo shuni ta'kidlaymizki, bunday faoliyat boshqaruv organlarining amaliy manfaatlari doirasiga kiritilgan. Shunday qilib, 1988-yilda Buyuk Britaniyada Kasbiy malaka bo‘yicha Milliy Kengash tashkil etildi, u turli xil biznes sohalarida ish beruvchilarning so‘rovlariga mos keladigan yagona malaka darajalari tizimini yaratdi. Rivojlangan tizim doirasida bir qator har qanday vazifalarni hal qilishda beshta vakolat darajasi aniqlandi: va xodimlarning egallagan vakolatlari. Albatta, malaka darajalarini aniqlash va rasmiylashtirish alohida tadqiqotning vazifasidir. Ammo shuni ta'kidlaymizki, bunday faoliyat boshqaruv organlarining amaliy manfaatlari doirasiga kiritilgan.
Rivojlangan tizim doirasida bir qator har qanday vazifalarni hal qilishda beshta vakolat darajasi aniqlandi:
1 - asosan standart va taxmin qilinadigan muammolarni hal qilish qobiliyati;
2 - turli xil sharoitlarda turli xil muammolarni hal qilish qobiliyati;
3 - juda keng doirada turli xil muammolarni hal qilish qobiliyati;
4 - eng keng doirada juda ko‘p murakkab muammolarni hal qilish qobiliyati;
5 - keng va ko‘pincha oldindan aytib bo‘lmaydigan kontekstda asosiy prinsiplar va murakkab metodologiyalar to‘plamini qo‘llash qobiliyati.
K. Shaposhnikov tilshunoslik sohasidagi kasbiy kompetensiyani baholash masalalarini ko‘rib chiqib, uchta asosiy darajani ajratib ko‘rsatdi: yuqori, o‘rta va past, uni baholashning ayrim mezonlari va ko‘rsatkichlarini taklif qildi. Ammo vakolatni anglashda ilgari asoslangan ikki tomonlama yondashuvni hisobga olgan holda u yoki bu tarzda biz vakolatlarni boshqarish jarayonining maqsadini quyidagicha shakllantirishimiz mumkin: vakolatlarning tashkilot talablari va vakolatlarga xodimlar egalik qiladigan maxsus resurs sifatida muvofiqligini ta’minlash. bu kadrlar malakasini ta’minlash. Shuni ham ta’kidlaymizki, bu maqsad nafaqat mavjud kadrlar malakasini talab darajasiga yetkazish, balki, ehtimoli mavjuddir.
Shu bilan birga, kategoriyali apparatni taqdim etgan tadqiqot tashkilot ichidagi vakolatlarni boshqarish muammosini anglatadi. Shu bilan birga, bizning fikrimizcha, vakolatlar egasi xodim / xodimlar guruhi emas, balki ajralmas subyekt sifatida tashkilot bo‘lganida, bunday xulosalar tashkilotlararo o‘zaro aloqalarni o‘rganishga to‘liq o‘tkazilishi mumkin. Ushbu turdagi o‘xshashliklar turli xil integratsiya shakllanishlarining mohiyatini, o‘ziga xosligini va rivojlanish yo‘nalishlarini uslubiy va uslubiy asoslashda juda mos va dolzarbdir, ularning soni ko‘payishi ko‘plab zamonaviy tadqiqotlarda qayd etilgan.
Asarlarda ta’kidlanganidek, integratsiya – bu kooperatsiyani rivojlantirish va ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish, tadqiqotlar, ilmiy-texnik ishlanmalar orqali iqtisodiy resurslarni ma’lum birlashtirishni nazarda tutadigan shartnomalar va bitimlarning ixtiyoriy ravishda tuzilishi. Shu bilan birga, integratsiyaning asosiy ajralib turadigan xususiyati kuch va resurslarni o‘zaro manfaatli birlashtirish orqali ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanish samaradorligini oshirishdir. Sorokina, integratsiyaning tashkiliy va iqtisodiy jihatlarini o‘rganib, quyidagilarni ta’kidlaydi: integratsiya ishtirokchilarga quyidagi vazifalarni hal qilish orqali bozorda ma’lum pozitsiyalarga erishish va ularni saqlashga imkon beradi: sinergetik ta'sirga erishish va faoliyatni diversifikatsiya qilish uchun resurslarni (intellektual, texnologik, moliyaviy, marketing) birlashtirish; ilmiy tadqiqot xarajatlarini optimallashtirish, texnologik jarayonni tashkil qilish, korporativ boshqaruv, maksimal tejashga erishish va biznes rentabelligini oshirish uchun tovarlarni ilgari surish va qo‘llab-quvvatlash; maqsadli bozorlarga kafolatli kirishni olish orqali tijorat xatarlarini minimallashtirish.
Shunday qilib, muallifning fikriga ko‘ra, integratsiya assotsiatsiyasining asosiy maqsadi ishtirokchilarning o‘zaro aloqalarini mustahkamlash uchun o‘zaro ta'sirini chuqurlashtirishdir (tadqiqotda, shuningdek, turli xil mezonlarga muvofiq yaxlit birlashmalar turlarining guruhlari keltirilgan). Biroq, tadqiqotchilarning integratsiya jarayonlariga qiziqishlariga qaramay, hozirda yaxlit tuzilmalarga nisbatan kompetensiyaga asoslangan yondashuvning mohiyati va xususiyatlarini yetarlicha ochib beradigan nashrlar mavjud emas. Yuqorida keltirilgan kategorik apparatlardan foydalanib, Keling, vakolatlarning tashuvchisi alohida tashkilot bo‘lganida: moliyaviy, moddiy-texnikaviy, mehnat va boshqalar), yaxlit tuzilmalar doirasida vakolatga asoslangan yondashuvning asosiy shartlarini tuzaylik. Ular ikki turga bo‘linadi: tashkilotning asosiy vakolatlari – tashkilotning bozordagi ishtiroki uchun zarur bo‘lgan vakolatlar to‘plami; zarur, ammo yaxlit tuzilishga kirish uchun yetarli emas; tashkilotning asosiy vakolatlari – tashkilotning o‘ziga xosligini aniqlaydigan, uning yaxlit tuzilmadagi o‘rni va rolini oldindan belgilab beradigan vakolatlar to‘plami. Ushbu yondashuv bilan integratsiyalashgan ta’limda ishtirok etadigan tashkilot bu o‘ziga xos vakolat markazidir.
Zamonaviy adabiyotda kompaniya uchun ustuvor bo‘lgan va tegishli bilimlarni to‘plashni ta'minlaydigan bir yoki bir nechta faoliyat sohalarini boshqaradigan tashkilotning maxsus tarkibiy bo‘linmalari sifatida vakolat markazlari mohiyatiga nisbatan bir oz boshqacha qarash mavjudligini ta’kidlaymiz. ulardan maksimal foyda olish. Bunday tuzilmalarni tadqiqotchisi T. Andrusenko g‘oyaning o‘zi yangi emasligini, u yoki bu darajada ilmiy-texnik ma’lumotlar bo‘limlari, standartlashtirish va sifat guruhlari, arxivlar va boshqalarni o‘zida mujassam etishga chaqirilishini ta'kidlaydi. vakolatga ko‘ra, bu ko‘proq integratsiya jarayonlari, bilim va mutaxassislar, shuningdek samarali AT kommunikatsiyalari haqida. Bu holda asosiy narsa axborotning o‘zi emas, balki yangi bilimlarni yaratadigan odamlarning aloqalari. Tadqiqotchi, jahon amaliyotida to‘rt xil vakolat markazlari keng tarqalganligi (ularning filiallari turli mamlakatlarda faoliyat ko‘rsatishi mumkin), ularning mohiyati asosiy funksiya bilan belgilanadi: ilg‘or tajribani to‘plash birliklari. Ularning asosiy vazifasi ilg‘or tajribalarni to‘plash, rasmiylashtirish va tarqatishdir. Bunday markaz mutaxassislari jarayonlarni aniqlash va tavsiflash, texnik va texnologik tavsiyalar va standartlarni ishlab chiqish, har xil o‘zgarishlarni boshqarish dasturlarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadilar. T. Andrusenko ta'kidlaydi: eng yaxshi tajribani joriy etish asosida mahsulotni ishlab chiqarish vaqti 30-40 baravar qisqartirilgani va to‘plangan intellektual resurslarning 60-65% yangi loyihalarda qayta ishlatilganligi misollari mavjud; texnologik standartlarni ishlab chiqish bo‘yicha bo‘linmalar. Bunday holda, dasturiy ta'minotni ishlab chiqishga va kompyuter uskunalarini tanlashga e’tibor qaratiladi, jarayonlar yagona texnologik platformada standartlashtiriladi, tanlangan platformadan foydalanish tajribasi rivojlanadi (texnologik resurslar almashinuvi bo‘lmagan taqdirda); tarqatilgan xizmatlar uchun bo‘linmalar. Ushbu bo‘limlar ma’lum bir loyihada ishtirok etadigan jamoalar tomonidan resurslardan foydalanishni optimallashtirishga ixtisoslashgan, bilimlarni boshqarish tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlaydi (shu jumladan mahsulotning o‘ziga xos xususiyati bo‘yicha treninglar, texnologiyalarni taqqoslash va boshqalar); markazlashtirilgan xizmat ko‘rsatish bo‘linmalari. Bunday bo‘linmalar asosiy jarayonlar va ma’lumotlarni birlashtirishni boshqaradi, loyihalarga hamroh bo‘ladi, ma’lumotlar sifati va resurslarni ishlab chiqilishini ta'minlaydi bilimlarni to‘plash va almashishga hissa qo‘shadigan texnik va axborot quyi tizimlariga talab va standartlarni ishlab chiqish. Tadqiqotchining ta’kidlashicha, har bir vakolat markazining o‘ziga xos afzalliklari va kamchiliklari mavjud bo‘lib, ma’lum bir tashkilot uchun maqbul model mavjud emas. Biroq, ular bilimlarni qayta ishlatish, loyihani bajarish va resurslardan foydalanishni optimallashtirish, sotib olingan konsalting xizmatlarini tejash orqali jarayonlar va funksiyalarning takrorlanishini bartaraf etishga qodir. Qayd etilishicha, umuman olganda, vakolat markazlari orqali: tashkilotdagi bilimlarni boshqarish tizimining holatini nazorat qilish; tashkilotning yashirin bilimlarini aniqlash, rasmiylashtirish va tarqatish; aniq loyihalarni amalga oshirish davomida olingan bilimlarni to‘plash va tavsiflash; texnologiyadagi yangiliklarni va ularning paydo bo‘lish tendentsiyalarini kuzatib borish; kompaniyaning bilim bazalarini boshqarish; bilim egalari va foydalanuvchilar o‘rtasida aloqani ta'minlash; intellektual mulkni himoya qilish; tashkilotning yangi xodimlarini tayyorlash, ularning kasbiy moslashuvini tezlashtirish; to‘plangan bilimlarni tarqatish. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu turdagi vakolat markazlarini yaratish nafaqat chet el kompaniyalarining vakolatidir. Masalan, Finlyandiyada davlat va Finlyandiyaning TEKES texnologiyalari va innovatsion jamg‘armasi ko‘magi va mablag‘lari bilan yaratilgan strategik vakolat markazlarini yaratish amaliyoti. Bunday markazlar Finlyandiya uchun 89 ustuvor yo‘nalish bo‘lgan faoliyat sohalarida korxonalar, ilmiy tashkilotlar va moliyaviy tuzilmalar o‘rtasida hamkorlikni nazarda tutadi. Hozirgi vaqtda beshta yo‘nalishda strategik vakolat markazlari yaratilmoqda: energetika va ekologiya; metallga ishlov berish va mashinasozlik; yog‘och sanoati kompleksi; axborot texnologiyalari va telekommunikatsiyalar sohasidagi sanoat va xizmatlar; sog‘liq hamda sog‘liq. Strategik vakolatlar markazlari faoliyatida qatnashish tashkilotlarga tadqiqot rejasini optimallashtirish, yangi bilimlarga ega bo‘lish, innovatsiyalarning tezligi va samaradorligini oshirishga imkon beradi. Tadqiqot va ishlab chiqish muddatlari qisqartirilmoqda, ishlanmalarni amalga oshirishda korxonalar va ilmiy tashkilotlar o‘rtasidagi aloqalar mustahkamlanmoqda. Shunga qaramay, biz yana bir bor ta’kidlaymizki, bizning nuqtayi nazarimizga ko‘ra vakolat markazi nafaqat tashkilotning maxsus tarkibiy bo‘linmalari yoki ixtisoslashgan subyektlari bo‘lishi mumkin, tijorat ishlab chiqarish tuzilmalari va ilmiy tashkilotlar o‘rtasidagi kooperatsiyani ta’minlash. Barkamollik markazlari yaxlit ta'limni shakllantirish va rivojlantirish uchun zarur va yetarli bo‘lgan vakolatlar egalari sifatida yaxlit tuzilmalarda ishtirok etadigan tashkilotlar bo‘lishi mumkin.