Sitologiya va

Duragaylash. Seleksiyada duragaylashning har xil usullari 
qo‘llaniladi. Ular tur ichidagi duragaylash, geografik uzoq formalarni 
duragaylash, genetik uzoq formalarni duragaylashlardir. Tur ichi-
dagi duragaylash o‘simliklar seleksiyasida keng qo‘llaniladi. Bunda 
bitta turga mansub o‘simlik navlari o‘zaro chatishtiriladi. Davlatimiz-
da yaratilgan ko‘plab g‘o‘za navlari shu usulda yaratilgan.
Geografik uzoq formalarni duragaylashda bir turga man sub, 
lekin Yer yuzasining turli joylaridan keltirilgan o‘simliklar o‘za-
ro chatishtiriladi. olingan duragaylarda o‘zgaruvchanlik yuqori 
bo‘lib, ular yashash sharoitiga tez moslashadi. Bu usul yordamida 
bug‘doyning “Saratov-29” navlari yaratilgan hozirgi vaqtda bu nav 
MDh davlatlarining bug‘doy ekiladigan hu dudlarini 50 % iga ekil-
moqda. Akademik Sodiq Mirahmedov Meksikadan keltirilgan vilt-
ga chidamli yovvoyi g‘o‘za bilan o‘zbekistonda yaratilgan viltga 
chi 
damsiz g‘o‘za navini chatishtirib viltga chi 
damli “Toshkent-1”, 
“Toshkent-2”, “Toshkent-3” navlari yaratgan. 
http:eduportal.uz

---

179
SelekSiya aSoSlaRi
VII Bo‘LIM
Genetik uzoq formalarni duragaylashda har xil turga yoki 
har xil turkumga mansub o‘simliklar chatishtiriladi. Bu usul orqali 
hozirgi zamon seleksiyasining erishgan yutuqlaridan biri – dura-
gaylarning turlararo bepushtligini bartaraf qilish usulini ishlab chi-
qish bo‘ldi. Dastlab bu usulni o‘tgan asrning 20- yillarida rossiya-
lik olim G.D.karpechenko karam bilan turpni chatishtirishda qo‘l-
lashga muvaffaq bo‘ldi. Inson tomonidan yaratilgan bu yangi 
o‘simlik karamga ham, turpga ham o‘xshamagan. ularning mevasi 
ikki qismdan iborat bo‘lib, yarmi karamga, yarmi turpga o‘xshaydi.
keyinchalik esa bug‘doy bilan bug‘doyiq duragayini olishga 
muvaffaq bo‘lindi. Bu duragay asosida bug‘doyning yangi don-
li yem-xashak navi yaratildi, u bir mavsumda 3–4 marta o‘rib oli-
nadi, 300–450 s/ga yashil massa beradi. Bir-biridan uzoq tur-
larni duragaylash yo‘li bilan yana yangi donli va yem-xashakbop 
o‘simlik – bug‘doy bilan javdar 
duragayi olindi. Bu duragay tri-
tikale deb ata 
ladi. Bug‘doy va 
javdarning eng yaxshi xususiyat-
larini to‘plagan bu o‘simlik yuqori 
hosildor, ko‘p miqdorda yashil 
massa to‘playdi va yuksak dara-
jadagi oziqlik sifatiga ega. o‘sim-
likshunoslikda ko‘pincha orga 
nik 
moddalarning bir muncha faol 
sintez qiluvchi, hosildorligi yuqori, 
katta o‘lchami bilan farqlanadigan 
poliploid o‘simliklar ham olinadi 
(180- betdagi 62-, 63- rasmlar).