So'ngi versia indd
Download 0.49 Mb. Pdf ko'rish
|
zavqiy oxirgii
|
Butun olamda eng a’lo kalishdur,
Kiyar odamga xoʻb zebo ravishdur. Nishoni ushbudur tumor tamgʻa Treugolnigin ma’lum bilishdur. Yengiltak, issigʻu koʻp jonga orom, Davo har fasli loyu daf’i qishdur. Chapak chalgay goʻdaklarday sochib loy, Kiyar odamga zil-zambar kalishdur. Qadoq solgan qabartmoqdin ayoqqa, Tovondin panja to yaksar harishdur. Oʻruscha maqtasa Zavqiy – xorosho, Juvon, pir, mardu-zan monandi ishdur. 45 Bu she’rda Zavqiy, garchand oʻzi kavishdoʻz boʻlsa ham, galoshni oʻz zamonasidagi yangilik sifatida maqtaydi, uni targʻib qiladi. Shoir oʻz ijodining dastlabki yillaridagi realizmni mukammallashtirishga harakat qiladi. Oʻz she’rlari uchun real hayotdan aktual temalar qidiradi. Shoir turmushdagi yangiliklarning ijobiy tomonlarini koʻra oladi. Zavqiyning shu yillarda Muqimiy bilan mushoira yoʻlida yozgan “Fonus” 44 Bu dostoncha F S dagi Furqatning qo‘lyozma bayozida bor. 45 I.M.I.A nusxalariga asoslanildi. 42 radifli she’ri ham asosan shu ruhda yozilgan. Unda ana shunday misralar bor: …Kel munda emdi etkur kulbamga nur, fonus. Vasfing eshitganimda xushvaqt boʻldi koʻnglim, Ko‘z ravshan oʻldi sendin, dilga surur, fonus. Tunlar qora chirogʻni hargiz shamol qoʻymas, Sensiz kamina Zavqiy koʻp behuzur, fonus. 46 Bu she’rda qora chiroqqa nisbatan fonusning ustunligi koʻrsatiladi. Shishalik lampa chiroqlar, fonuslarni ham xalq asosan mamlakatning Rossiyaga qoʻshilishi natijasidagina koʻra boshlagan edi. Shuningdek, shoirga pochta, telegraf, poyezdlarning qatnashi moʻjiza kabi tuyuladi, beso‘naqay aravalardan izvoshlarning afzalligi ma’lum boʻladi, bu yangiliklarni koʻrib quvonadi. Zavqiy 1897yili Fargʻonada temir yoʻl qurilib, poyezd paydo boʻlishini koʻrib, yozgan “Essiz oʻtgan zamonlar” she’rida bunday deydi: …Kim ishda ilm hikmat qoʻllab ochar tilsimot, Oʻtxona birla bir rad 47 ketur bari vagonlar. Purjinali kalaska 48 jon rohati olisga, Topur telegramdin ziynat yangi zamonlar. 49 Furqat ham 1889-1891-yillar orasida rus madaniyatini targʻib qilib “Gimnaziya”, “Telegraf bayonotida”, “Suvorov haqida”, “Vistavka”, “Royal haqida”, “Konsert taassuroti” kabi bir qancha she’rlar 46 Sh. I. inv. №7521, 34bet inv. 1325 dagi nusxalari, I.M. nusxasi. 47 Ryad (ruscha so‘z) – qator. 48 Kolyaska 49 Furqat. Tanlangan asarlar, 1951, 23-41- bet 43 yozganidek, Muqimiy ham “Aroba qursun”, “Aravang” 50 va boshqa shu kabi she’rlarida davr yangiliklarini targʻib etgan edi. Zavqiy xonlar davrida texnika va madaniy taraqqiyot boʻlmaganiga afsuslanadi, mamlakatning qoloq boʻlib qolishiga oʻshalarni sababchi deb biladi. Shoir u davrda oʻtgan umrlarga achinadi: Yurakda laxta qonlar, quloq soling, yoronlar, Asrida begu xonlar essiz oʻtgan zamonlar. Lekin Zavqiy maishiy turmushga kirgan, kirib kelayotgan yangiliklardan faqat boylar, savdogarlar, oʻziga toʻq imtiyozli kishilargina foydalanayotganligini, bu narsalar koʻpchilik mehnatkash ommaning iqtisodiy ahvolini battarroq ogʻirlashuviga sabab boʻlayotganini she’rlarida chuqurroq koʻrsatib bera olmaydi. Qoʻqon shahridagi bozorlar pudratchisi Moʻminjonboy Zavqiyni mirzalik xizmatiga qabul qilmoqchi boʻladi. Togʻasining iltimosi va oʻzining tortayotgan qiyinchiligi tufayli shoir rozi boʻlib, boyning qoʻlida 34 yil (18851890) ishlaydi. Ammo u kosibchilik hunarini ham, avvalgi yoru doʻstlarini ham tashlamaydi. Moʻminjon boy savdo bilan Turkistonning koʻp shaharlariga borar edi. Zavqiy ham xoʻjayini bilan birga Xoʻjand, Toshkent, Buxoro, Andijon kabi shaharlarda boʻladi, savdogarlarning koʻpi bilan tanishadi. 51 50 Muqimiy. Tanlangan asarlar, 1953, 45, 46, 47-betlar 51 Ayrim kishilar Zavqiyni vofurushlik qilgan deydilar. Lekin shoirni yaqindan biluvchi kishilar bu da’voning noto‘g‘ri ekanligini aytadilar. Zavqiy shu boyning tovarlarini, poyabzallarini shaharga borib savdogarlarga tarqatib yurgan. 44 Xabardor kishilarning aytishicha, xoʻjayini bilan Zavqiyning munosabati yomonlashib, oxiri xoʻjayin uni ishdan haydab yuboradi. Haydalish sabablaridan biri boyning ukalari Shoolim bilan Xoʻjaxonlarning yaramasliklari shoir tomonidan fosh etib, hajv qilinishi edi. Moʻminjonboy shoirni oʻz xizmatidan haydash bilan birga, uning haqida tuhmat gaplar tarqatadi. Zavqiy ham keyinroq yozilgan “Ahli rasta” she’rida boyni shunday xarakterlab tilga oladi: Download 0.49 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|