So'ngi versia indd
Download 0.49 Mb. Pdf ko'rish
|
zavqiy oxirgii
|
Gap ta’siri ketmasin Moʻminsho
Osh yeb ogʻiz artmasin patakka. 18981899yillarda Zavqiyning boshiga ogʻir musibatlar tushadi: bir yil ichida otasi, ikkala ukasi ketmaket vafot etadilar, xotinining ikki koʻzi ojiz boʻlib, oxiri u ham vafot etadi, uch qizbir oʻgʻil (4 bola) shoir qoʻlida qoladi. Bu davrda Furqat chet ellarda edi. Zavqiy qaygʻularni biroz unutish uchun Muqimiy bilan Andijonga borib, u yerdan Oʻshga oʻtadilar. Ular Oʻshda turgan vaqtlarida Furqatning Yorkent shahrida ekanligidan xabar topib, unga Qoʻqon, Margʻilon, Xoʻjand, Toshkent va boshqa yerlardagi oʻrtoqlarining nomidan xat yozadilar. Zavqiy bu xatning oxirida Furqatga boʻlgan doʻstlik muhabbatini nazm bilan shunday ifodalaydi: Jonimga top soldi soʻzi firoq Furqat, Kelkim, xarob qildi bu ishtiyoq Furqat. Qosid yetur payomim, har yerda topsang oni, Zavqiyning toqatini koʻp qilma toq, Furqat. 45 Zavqiyning bu misralarida Furqatni oʻz vataniga qaytib kelishiga targʻib qilish, birbirlarini uzoq muddat koʻrmaganliklari natijasida paydo boʻlgan sogʻinish, sevimli doʻstning ishtiyoqida tortgan qaygʻualamlari samimiy aks ettirilgan. Furqat margʻilonlik doʻsti Mulla Toshboltu Roiqqa yozgan xatida Zavqiyni: Demishsan: Muh’yi-yu Zavqiy tirikdur, shukur, xush boʻldim, Xudo qilgʻay salomat asrabon har xil balolardin. 52 deb eslab, unga salomatlik tilagani kabi, Zavqiyning oʻziga ham yuqoridagi she’riga javoban Zavqiy taxallusini lutf bilan radif qilib uzun bir she’r yozgan. 53 Zavqiy Oʻshdan Andijonga qaytib, doʻstlari bilan xayrlashib, Qoʻqonga joʻnamoqchi boʻlib turganda, Dukchi eshon qoʻzgʻoloni boshlanib qoladi. Bu qoʻzgʻolon chor hukumati tomonidan qanday bostirilishini, qoʻzgʻolon ishtirokchilarining jazolanishi, Andijon atrofidagi qishloqlar podshoning jazo otryadi tomonidan toʻpga tutilib vayron qilinishini Muqimiy ham, Zavqiy ham oʻz koʻzlari bilan koʻradilar. Bu toʻpolon natijasida Zavqiy bilan Muqimiy yana Qoʻqonga ketolmay, Andijonda 510 kun turib qoladilar. Qoʻqonqishloq, Oyimqishloqqa boradilar. Oyimqishloqdagi Bimiy taxallusli shoir mulla Abdurazzoq hovlisiga tushganlarida Muqimiy 52 Furqat. Tanlangan asarlar, 1951, 1993. 53 Bu she’r Zavqiy va Furqat qo‘li bilan yozilgan asl nusxasi G‘.Sultonov qo‘lida 46 “Qurbaqalar” she’rini yozadi. Unga javoban Zavqiy “Pashshalar”, “Hajvi yigchi eshon” satiralarini yozadi. Bu ikki shoir oʻz she’rlarida Dukchi eshon harakatiga boʻlgan qarashlarini aks ettiradilar. Zavqiy Qoʻqonga qaytgach, 1900yilda Hojixon nomli bir uygʻur xotinga uylanadi. 54 1900yilda togʻasi Muhammad Siddiq Zavqiyni ham hajga birga olib ketadi. Ularning sayohati uch yilga choʻziladi. Ular Qrim, kichik Osiyo, Shom orqali Arabistonga oʻtadilar. Zavqiy bu sayohatida ancha qiyinchiliklarga duch keladi, birovlarga qaram boʻlganidan ruhan eziladi. U safarda tortgan azobini shunday bayon qiladi. Zavqiy safar mashaqqatidin shikva ayladi, Jabr etguchini joningizga oshno demang. U muqaddas joylar deb ta’riflangan Quddus, Qohira, Makka, Madina shaharlarining koʻchalarida ochyalangʻoch kishilarni – parcha non yoki 12 tiyin pul uchun “baxshish” deb zorlanib yurgan tilanchi, gadoylarni uchratadi. Bu yerlarda ham xalq boshida oʻz yurtidagidan battarroq zulm, xoʻrliklarni koʻradi. Bu ahvolni koʻrib hayajonlangan shoir oʻz taassurotini Muqimiyning “Sayohatnoma”si taxlitida va shu nom 54 Bu ayol 1932-yilda ikki bolasi bilan o‘z vatani Qashqarga ketgan, xabardor kishilarning aytishicha, uning Qo‘qonga kelish voqeasi shunday: Qo‘qon boylaridan Muhammad Rasul duma hajga borib, bir qancha vaqt turadi. Qashqardan bir savdogar bola-chaqasi bilan hajga kelib o‘zi, xotini Makkada o‘lib qoladi. Yolg‘iz qolgan qizini boy xotinlikka oladi. Qo‘qonga kelgach, haydab yuboradi. Shoir bu g‘arib ayolga uylanadi. Vijdonsiz boyni “Mamarasul duma” she’rida hajv qiladi. 47 bilan yoza boshlaydi. Bu satiraning ayrim joylarini eshitib, hamsafarlaridan biri boʻlgan Ahmadxoʻja Qozi gʻazablanib, shoirdan bunday she’rlar yozmaslikni qat’iy talab qiladi. Bu joylarda faqatgina hamd, na’tlar, muqaddas joylarni maqtabgina yozish mumkinligini ta’kidlaydi, yana beadablik qilsa, shoirni tashlab ketish xavfi bilan qoʻrqitadilar. Ammo Zavqiy “Sayohatnoma”sini yozib tugatadi, kelguncha ularga koʻrsatmay saqlab yuradi. 55 Zavqiy kambagʻallar, gʻariblarga achinib, har bir kishini ularga “imkon boricha” yordam berishga chaqiradi, turli millat kishilarining insonlikda baravar koʻradi, ularni birbiridan ajratish, ayniqsa gʻariblarni kamsitishga qarshi chiqadi: Download 0.49 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|