Sotsiologiyaning fan sifatida vujudga kelishi va taraqqiyotini asosiy bosqichlari

4. Etnos, millat sotsiologiya o’rganish ob’ekti sifatida.Zamonaviy
dunyoda 200 ta atrofidagi mustaqil davlatlar mavjud hisoblanadi. Ushbu holatda

---

dunyo miqyosida 3000 dan 5000 tagacha halqlar mavjudligi qayd qilingan. Ushbu
holatdan kelib chiqqan tarzda, o’z navbatida zamonaviy davlatlar ko’p millatli
davlatlar hisoblanadi. Ushbu nuqtai nazardan MDH xam bu holatdan mustasno
emas. Ushbu davlatlarning ko’p millatli halqlari o’ziga xos rivojlanish
bosqichidaligi qayd qilinadi. Ularning hohish – istaklariga bog’liq holatda ular
o’zlarining «toza» holatdagi milliy aholi munosabatlari asosidagi o’z davlatlarini
tashkil qila olishi yoki ko’p millatli davlat sifatida qolishi amalga oshadi. 
Har qanday fan o’zining asosiy tushunchalarinii aniqlashdan boshlanadi. Bu
holat etnosotsiologiya fani uchun xam xos xususiyat hisoblanadi. Uning asosiy
tushunchalari sifatida –«etnik guruh», «millat» tushunchalari ko’rsatib o’tiladi. 
Oksford lug’atida etnik guruh tushunchasi: - bunday bir odamlar, tili,
ijtimoyi, madaniy yoki milliy tajriba sifatida, bir-biriga o’h Shashligi asosida
belgilangan odamlar turkumi
7
” deb berelgan. Boshqa ijtimoyi guruhlar qaraganda,
etnik guruh o’zi yashab turgan jamiyat asoslangan irziy xolat xisoblanadi.
Etnik kelib chiqish, odamlar katta guruh bilan aniqlash (identifikatsiya)
mumkin tomonidan muxim vositasi xisoblanadi. Antropologlar Frederik Bart va
Erik Volf kabi ko’plab sotsiologlar, etnik kimligini universal deb hisoblamidi. Ular
etniklikni inson guruhlarga o’ziga xos turbagi muxim sifatida emas, balki jamoa
o’zaro ta’sirlarning mahsuloti munosabati deb qaraydi
8
. Bunday jaroyonlar
etnogenez degan o’zini anglash (identifikatsiya) olib keladi. 
Millatning Shakllanishi va rivojlanishida asosiy rolni ijtimoiy – iqtisodiy
omillar o’ynaydi. Birinchi millatlar feodalizm tuzumining emirilishi va kapitalistik
munosabatlar asosidagi davlatlar qaror topishi davrida yuzaga kelgan. Millatlar
paydo bo’lishining iqtisodiy asoslari ishlab chiqarish munosabatlarida xususiy
mulk, feodal munosabatlarning emirilishi, alohida etnik birliklar o’rtasidagi
iqtisodiy aloqalarning mustaxkamlanishi, mahalliy bozorlarning birlashtirilishi va
umummilliy ruh kasb etishi kabilar bilan bog’liq hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda «millat» va «millatga mansublik» tushunchalari
aniqlanishida eng avvalo ikkita ko’rsatkich hisobga olinadi. Birinchidan, ma’lum
bir ob’ektiv bir butunlikni tashkil qiluvchi (madaniy, hududiy, xo’jalik) milliy –
davlatchilik, madaniy atributlar ko’rsatib o’tiladi. Ikkinchidan, individlarning
ijtimoiy identifikatsiyalanishi bo’yicha, ularning qadriyatlarga nisbatan mo’ljal
olishlari bo’yicha sub’ektiv ko’rsatuvchi reaktsiyalari hisobga olinadi. Boshqacha
aytganda, har bir individ bir tomondan ob’ektiv holatda va ikkinchi tomondan
sub’ektiv holatda milliy mansublikka egaligi qayd qilinadi, ongli ravishda u o’zini
u yoki bu jamiyatning, madaniyatning bir qismi sifatida tan oladi.
9
Sotsiologik doiralarda millat tushunchasi haqida baxs – munozaralar keng
ko’lamda qayd qilinadi. «Millat» atamasini fuqorolik sifatida foydalanish
tarafdorlari xam topiladi, biroq bunda ushbu atamaning oldingi ma’nosi Chuqur
emotsional va siyosiy huquqiy holatda aks etib, uni qaytadan o’zgartirishlarni
butunlay ta’qiqlab qo’yish mumkin emas. Shu sababli, so’nggi vaqtlarda amalga
7