Statik biokimyо

kreatin+ATF). 
Hujayralarda uglevodlar almashinuvuga umumiy xarakteristika.
Hujayralarda uglevodlar almashinuvi deb, glikogen yoki glyukozadan boshlab karbonat 
angidrid va suv hosil bo‘lguncha yuz beradigan barcha reaksiyalar tushuniladi. Hujayralarda 
uglevodlar almashinuvi bir-birini inkor qiladigan yo'llar bilan kechadi. Shu narsa diqqatga 
sazovorki, uglevodlar metabolizmi qanday yo'l bilan bormasin tegishli miqdorda energiya 
ajralishi sodir bo‘ladi. Odatda hujayralarda glyukozaning parchalanishi ikki yo'l bilan boradi, 
ya'ni kislorod ishtirokida (aerob) va kislorodsiz (anaerob) holda. Aerob parchalanish oksidlanish 
deb ham ataladi. Anaerob parchalanish esa achish deyiladi. Ularning bir-biridan muhim farq 
qilishi reaksiya natijasida ajralgan energiya miqdorida ham seziladi. Oksidlanish paytida 
glyukozadan karbonat angidrid va suv hosil bo‘lib, 686 kkal energiya ajraladi. 
C
6
H
12
O
6
 

 6CO
2 
+ 6H
2
O + 686 kkal 
Anaerob parchalanish yoki achish jarayonida odam va yuqori hayvonlar to‘qimasida sut 
kislotasining hosil bo‘lishi bilan tugab, bor yo’g’i 47 kkal energiya ajralib chiqadi. 
C
6
H
12
O
6
 

 2C
3
H
6
O
3 
Agar achitqilarda spirt hosil bo‘lsa, uni spirtli achish deb ataladi. 
C
6
H
12
O
6
 

 2C
2
H
5
OH+2CO
2
Ko‘rinib turganidek, hujayralarda kuzatiladigan almashinuv jarayonida asosiy energiya 
anaerob sharoitida hosil bo‘ladi. Anaerob yo'l bilan energiya ajralishi eng qadimgi energiya 
ishlab chiqarish bo‘lib u hujayra iqtisodyoti uchun samarali yo'l emas. Buning asosiy sababi 
shundaki, bunday parchalanishda ko‘p material sarflanib juda kam energiya hosil bo‘ladi. 
Anaerob parchalanish asosan achitqilar va mikroorganizmlarga xos xususiyat bo‘lib yuqori 
organizmlarda bu usul katta intensivlikdagi ish bajarilganida ko‘p kislorod talab qilinib 
organizmda buncha katta miqdordagi kislorodni yetkazib berish imkoniyati bo‘lmagan paytlarda 
kuzatiladi. Masalan, qisqa masofalarga tez yugurish yoki og'ir yukni qisqa vaqt ichida ko‘tarish 
paytida yuzaga keladigan energiya ta'minotini olish mumkin. Shunday qilib glyukoza 
hujayraning asosiy energiya manbai yoki yoqilg'isi bo‘lib hisoblanadi. Glyukozaning glikogen 
yoki glyukozadan boshlanib ikki molekula pirouzum kislota hamda ATF molekulasining hosil 
bo‘lishidan yakunlanadigan anaerob parchalanishi glikoliz deb ataladi. 1930-yilning 
o‘rtalarigacha muskul hamda jigarda uglevodlar almashinuvi faqat glyukozadan boshlanadi deb 
hisoblanar edi. Keyinchalik olimlar tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlar (Ya.O. Parnas) 
muskullarda bunday jarayon aksariyat hollarda glikogenning fosfat kislota biriktirib 
parchalanishi yoki fosforilizdan boshlanishi isbotlandi. Shundan keyin fanga glikogeneoliz 
atamasi kiritildi. Nafaqat hayvon va o‘simlik hujayralarida balki ko‘pgina mikroorganizmlarda 
ham glyukoza glikogeneoliz yo'li bilan parchalanadi.