Statistikasi

lO.t-rasm. Moliyaviy barqarorlik zaxirasini 
(xavfsiz zonani) aniqlash
Grafikdan (lO.I-rasm) ko^rinib turibdiki, abssissa o'qida soiil- 
gan mahsulot, ordinata o‘qida esa o ‘zgaravchan xarajatlar va foyda 
joylashgan. Sotishdan olingan mablag‘ bilati xarajatlar kcsishmasi 
nuqtasi rentabellik ostonasidir, Bu nuqtada daromad va xarajaiga 
teng. Undan ytiqorisi foyda zonasi, quyisi — zarar zonasi. Daromad 
cliizig'ining shu nuqtadan to yuqori nuqtagacha bo‘!gan qismi xavfsiz 
zona hisoblanadi.
Rentabellik darajasi hisoblangandan keyin statistik tahlii boshla- 
nadi. Bn masaiaga biz ongli ravislida to'xtalmaymiz, chunki renta- 
bcllik darajasini statistik tahlii qilish qaysi bir darajada muomala 
xarajatlarining nisbiy darajasini yoki bosliqa tnavzularda ko‘rib ehi- 
qilgan nisbiy koVsatkichlar tahliliga o'xshaydi.
Bank muassasalarining harakai (isb) faoliyati hajmi pul aylan- 
masi va darornadlar sunimasi ko'rsatkicblari biian xarakterlanadi. 
Pul aylanmasi deganda u yoki bu shakldagi pul harakati operatsi- 
yalarining yigqndisi lusliuniladi. Bank muassasasining daromadlari 
sotilgan yoki ko‘rsitti!gan xizniatlami o‘zida ifodaetadi. Bu ko‘rstttkich 
pul aylanmasiga qaraganda, bankning isli faoliyatining si fat tonio- 
nini baholaydi va unda moliyaviy natija o'z ifodasini topadi. Bank 
daromadi o'ziga qtiyidagi elemciitlarni birlasbtiradi: olingan foizlar
283

---

(c|isqj va ii/nq mutkiatli ssiiUalar bo yidia. o '/ va d ie I d vaimasi- 
(Ja; eliei d korrcspoiuient sdiyotlaiL kalblatli va akscpUasli opera- 
l-siyalari bo'yldia, davlat bitdjctidaii krcdil ncluin; banklararo krcdii 
iidiim va bosliqalar) qimmatli qog'o/lar va valuia opcraisiyalari 
iicliim olingaii daromadiar; aksiya va pay bo'yidia dividendlar; vain- 
ta operatsiyasidagi kiirslar farqi; mijo/larga ko‘rsaiilgan xizmailar- 
dan olinadigan daromadlar; o'tgaii yil va yillar uduin oiingan foi/. 
va qoplamalar va hokazolar.
Foyda sumtnasi banklarning oxirgi moliyaviy natijasini xarakter- 
lovclii ko‘rsatkich hisoblanadi,
Foyda summasi darom adlardan xarajatlarni ajralish bitan 
anic[!anadi.
Bank rniiassasinitig xarajatlari summasi o‘z ichiga; lo'Uingan Го1/,- 
lar (mijozlaming hisob, joriy va bosliqa scliotlari bo‘yicba; korxona 
va (asbkilollarning qo'yilmaiari va depozitlar bo'yicha; fiiqarolar- 
ning qo'yilmalari (onionatlari) bo'yicha; chel d korrcspondcni- 
iari, lashkilotlari va fiiqarolaming diet el valutasidagi joriy schyot- 
lar bo'yicha; boshqa hanklardan oiingan kredit va davlat sug'urtasi 
schyotlari bo'yicha); chel cl vaiutasi bo'yicha kurslar farqi; qim- 
math qog'ozlar va valuta bozoridagi xarajatlar; bank isliini va niijoz- 
lar bilan ishlash uchun kerak bo'lgan blanklar, lentalar (magnil- 
li), qog'ozlar va boshqa materiallariii tayyorlash va sotib olish xara­
jatlari; bank hujiailarini vaqiymatlami tashisli xarajatlari; ko'rsatilgan 
xizmatlar uchun (liisoblash inarkazlari, pochta, telefon, telegraO 
to’lovlar; asosiy fondlar bo'yicha amortizatsiya ajratmalari; o'lgan 
yil yoki yillar uchun to'iangan foizlar; mijozlar va banklar to- 
nionidan ko'rsatilgan xizmat to'lovlar va boshqa xarajatlar.
Moliyaviy nalijalar statistikasi pul aylanmasini, daromadlar va 
xarajatlarni, foyda, reiitabcllik va pul mablag'lari ko'rsatkiclilarining 
hajmi, tarkibi va dinamikasint o'rganadi, bu hodisalaming rivojlanish 
tendensiyasini aniqlaydi.
Foyda summasi bank muassasalari xo'jalik va moliyaviy faoliyat- 
ning mutlaq samaiasini tavsillaydi. Nisbiy samaradorlik esa rentabcl- 
lik ko'rsatkichi yordamida o'rganiladi. Bank muassasalari da rentabel- 
lik da raj as i foyda summasining ustav fondi va xarajatlarga nisbali 
bilan o'lchanadi. Birinchi ko'rsatkich bank faoliyatining samara- 
dorligini baholasa, ikkinchi ko'rsatkich - bank joriy xarajatlari- 
ning samaradorligini tavsiflaydi.
2S4

---

Yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlarni hisoblash va taiilil qilish 
[iielodikasini ko‘rib chiqamiz ( l0.3-jadval).
i0.3-jadval