Stomatologiya propedevtikasi

O g iz bo‘shlig‘i suyuqligi va soiakning tarkibi
S o ia k 99,0-99,4% gacha suvdan va 1,0-0,6% gacha unda 
erigan m ineral m oddalar, ferm entlardan iborat. A norganik 
m oddalardan s o ia k d a kalsiy tuzlari, fosfat, kaliy va natriy

---

birikmalari, gidrokarbonat, rodaniy, ftorid, yod, sulfit va boshqa 
moddalar bor.
Soiakdagi kalsiy va fosfor tarkiblari o ita c h a 1 -2 va 4-6 moll\l 
ga teng keladi, ular soiakning oqsillari bilan bogianadi. O g iz
suyuqligi kalsiy va fosfom i ionlam ing faolligi g id rok si- va 
ftorappatitlaming erish koisatk ich i b o iib (gidroksiappatitlar - 
io n la m in g
konsentratsiyasi 10ll7mmol/l b o isa , ftorappatitlamiki 
10'21mmol/l), minerallovchi xususiyatga ega ekanligi tasdiqlandi. 
Zamonaviy tekshirishlar shuni ko‘rsatdiki, o g iz suyuqligini prolin 
va tirozinga boyigan oqsillar kalsiy va fosfor konsentratsiyasi yuqori 
bo ig an eritmalardan spontan presipitatsiyani ingibitorlaydi.
Shunisi qiziqki, o g iz suyuqligidagi gidroksiappatitlarning erish 
qobiliyati pH ning pasayishi bilan keskin oshadi. Larsen tekshiruviga 
binoan o g i z suyuqligi g idro ksiapp atit va ftorap p atitlarga 
to‘yinmagan (pH 4,0-5,0 ga teng) b o isa , emalni erishi eroziya kabi 
yuza boiad i. Qachonki o g iz suyuqligida gidroksiappatit bilan 
to‘yinmagan, lekin ftorappatit bilan ko‘proq to‘yingan boisa, kariyes 
jarayoni yuza osti demineralizatsiya ko‘rinishida boiadi. Shunday 
qilib, pH ning darajasi emalni demineralizatsiyasining koiinishini 
belgilab beradi. So iakdaqonganisbatan kalsiy kamroqva 1,2 mmol/1, 
lekin fosfor esa so iakda qonga nisbatan 2 marotaba ko‘proq va 
3,2 mmol/1 boiadi.
O g iz suyuqligining organik qismida s o ia k b o ia k bezlarida 
sintezlanadigan fermentlar: glikoproteid, amilaza, mutsin, A sinfmi 
immunoglobulinlari va oqsillar tashkil qiladi. Soiakning ayrim oqsillari 
zardobdan hosil boiadi (aminokislota, mochevina) elektroforez y o ii 
bilan soiakning 17 ta fraksiyasi aniqlanadi.
Aralash so iakda fermentlaming 5 ta asosiy guruhi aniqlangan: 
karboangidraza, esteraza, proteolitik, oikazuvchi fermentlar va 
aralash guruh fennentlari.
1-amilaza uglevodlaming hazm b o iish id a aktiv qatnashib, 
polisaxaridlami (kraxmal, glikogen) mono va disaxaridlargacha 
(dekstran, maltoza, mannoza) parchalanishida, ya’ni hazm boiishida 
k a tta ro lo ‘ynaydi.
S oiak da litsin fosfataza, opsonin RNKaza, DNKaza, lizotsim 
gialurinidaza, lipaza kabi fermentlar mavjud.

---

G ialu rin id aza, k a llik re in t o ‘q im alar va tish em alin ing
o‘tkazuvchanligini o ‘zgartiradigan fermentlar hisoblanadi. Lizotsim 
bakteriyalami eritib yuboradi. Leykinlar, leykotsitlardan ajralib chiqib, 
ba’zi mikroblaming taraqqiy etishiga yo‘1 qo‘ymaydi. Fosfataza 
(nordon va ishqorli) fosfor va kalsiy almashinuvida qatnashib, fosfat 
kistlotadan fosfatni ajratib oladi va suyaklaming minerallashishida 
qatnashadi.
Lipaza mikroblaming lipoid pardasining soiilishini ta’minlaydi, 
natijada mikroblar va boshqa antibakterial moddalarning ta’sir 
qilishiga shart-sharoit yaratib beradi.
Opsoninlar mikroblaming fagatsitozlanishini tezlashtiradi.
O g‘iz suyuqligidagi muhim fermentativ jarayonlar bevosita 
uglevodlaming fermentatsiyasi bilan b o g iiq d ir va albatta, o g iz
bo‘shlig‘idagi mikroflora, hujayra elementlarining, ayniqsa, leykotsit, 
limfotsit hamda epitelial hujayralaming soni va sifat xususiyatlari 
ahamiyatlidir.
O g‘iz suyuqligi tishlarning emaliga ta’sir etuvchi kalsiy, fosfor 
va boshqa mineral tuzlaming eng asosiy manbai hisoblanadi. 
M ikroelem entlar tish em aliga fizikaviy-kim yoviy ta ’sir etib, 
kariyesga boigan qarshiligini oshiradi. Kariyesning kelib chiqishida 
va kechishida o g iz suyuqligining miqdori va sifat darajasi muhim 
ahamiyatga ega.