Sun’iy hujayrasi

 
16-rasm. O‘simlik kuli tarkibidagi kimyoviy elementlarni ko’rinishi 
 
6. Filtratda temir elementi borligi rangli reaksiya yordamida aniqlanadi. Bu reaksiya oq shisha 
ustida yoki probirkada olib boriladi. Filtratga 1% li kaliy ferrasianid (sariq qon tuzi) eritmasi qo’shilsa, 
berlin lazuri hosil bo’ladi. Bu reaksiya quyidagicha boradi: 
(
)


(
)


KCl
CN
Fe
Fe
CN
Fe
K
FeCl
12
3
4
3
6
4
6
4
3
+
→
+
 
 
 
 
15-LABORATORIYA ISHI 
О‘simlik kulida uchraydigan mikroelementlarni aniqlash 
Darsning maqsadi: Bir necha xil o’simliklar kulidan kul tarkibida uchraydigan 
mikroelementlarni aniqlash. 
Kerakli asbob va reaktivlar: har xil о‘simliklar kuli, elektr plitka, chinni tigel, probirkalar, 
konsentrlangan va 10% li nitrat kislota, NaOH eritmasi, lakmus qog‘oz, HCl ning kuchsiz eritmasi, 1 n. 
CoNO
3
, etil spirt, 5% li oksalat kislota, NH
4
NO
3 
kristallari, 10% li (NH
4
)
2
MoO
4
, 10% li BaCl
2
, 5% li 
NH
4
CNS eritmalari va ammoniy persulfat [(NH
4
)
2
S
2
O
8
] kristallari.
Ishni bajarish tartibi: Ishni bajarish uchun chinni tigelga 1 g kul solib, ustiga 1 ml 
konsentrlangan HNO
3
qо‘shib aralashtiriladi, sо‘ngra 10-15 ml suv quyib eritma qaynaguncha qizdiriladi 
va issiqligicha filtrlanadi.
Keyin filtrat ikkita probirkaga taqsimlanadi. Ularning biri K, P va S ni, ikkinchisi Ca, Fe va Mn 
ni aniqlash uchun ishlatiladi. 
Birinchi probirkadagi filtratdan 3 ta probirkaga 1-2 ml dan quyib, quyidagi reaksiyalar orqali 
kaliy, fosfor va oltingugurt aniqlanadi: 

---

O’simliklar fiziologiyasi 
 
229 
1. – kaliyni aniqlash uchun birinchi probirkadagi eritmaga 0,25-0,5 ml chamasi natriy ishqori 
(NaOH), kobalt-nitrat eritmasi va 1-2 ml etil spirti qо‘shib, 15-20 minut tinch qoldiriladi. Shu vaqt 
davomida sariq chо‘kma hosil bо‘lishi kaliy elementi borligini kо‘rsatadi; 
2. – fosforni aniqlash uchun ikkinchi probirkadagi eritmaga ammoniy nitrat (NH
4
NO
3
) kristallaridan 
biroz qо‘shib, qaynaguncha qizdiriladi. Issiq eritma ustiga ammoniy molibdatning 10% li eritmasidan 1 
ml qо‘shganda oltinrang-sariq chо‘kma hosil bо‘lganligi fosfor borligini tasdiqlaydi;
3. – uchinchi probirkadagi filtratga 10% li bariy xlorid (BaCl
2
) eritmasi qо‘shilganda oq rangli loyqa 
hosil bо‘lishi oltingugurt borligini isbotlaydi.
Kalsiy, temir va marganets ikkinchi probirkadagi eritmadan quyidagicha aniqlanadi: 
1. – probirkadagi eritma kuchsiz ishqoriy muhitga kelguncha unga natriy ishqori (NaOH) 
eritmasidan qо‘shiladi. Eritmaning muhiti lakmus qog‘oz yordamida aniqlanadi.
Eritmaga ishqor qо‘shilganda Al(OH)
3
, Fe(OH)
3
va Mn(OH)
2
hosil bо‘lib chо‘kmaga tushadi. 
Probirkadagi chо‘kmali eritma filtrlanadi. Filtr ustida qolgan asos chо‘kmalari temir va marganets 
elementlarini aniqlashda ishlatiladi. Filtratdan kalsiy elementi aniqlanadi; 
2. – kalsiyni aniqlash uchun unga avval kuchsiz HCl eritmasi, sо‘ngra bir necha tomchi sirka kislota 
qо‘shib, 5% li oksalat kislota (C
2
H
2
O
4
) ta’sir ettiriladi. Bunda oq loyqa hosil bо‘lishi kalsiy borligini 
bildiradi;
3. – temirni aniqlash uchun filtr ustida qolgan chо‘kmani voronkasi bilan toza va quruq probirkaga 
joylashtirib, chо‘kma ustiga 10% li HNO
3 
eritmasidan 10 ml chamasi quyiladi. Filtratdan toza va quruq 
probirkaga 2-3 ml olib, bir necha tomchi 5% li ammoniy rodanid (NH
4
CNS) eritmasi qо‘shilganda, qizil 
chо‘kma hosil bо‘lishi filtratda temir elementi borligini kо‘rsatadi;
4. – toza probirkaga filtratdan 2-3 ml solib, ustiga 0,5 ml konsentrlangan HNO
3 
va 0,1 g ammoniy 
persulfat [(NH
4
)
2
S
2
O
8
] qо‘shib, spirt lampa alangasida 5-6 minut qaynatiladi. Binafsha rang hosil bо‘lishi 
marganets borligini isbotlaydi.