Suv resurslarini boshqarish

n
” 
bilan tasniflanadi. 
;
п
ayl
ayl
W
W
К
.)
'
(
yn
Wto
tozasuv
п
W
W
n
K
ob
va “n” ko„rsatkichlari aloxida korxonalarga, tuman va mamlakat uchun 
aloxida xisoblanadi. Etakchi korxonalarda – K
ayl
= 0,95-0,97. Masalan Ryazan neftni 
qayta ishlash zavodida K
ayl
= 0,97. K
ayl
ning qiymati sanoat turlariga qarab turlicha 
farqlanadi: oziq-ovqat sanoatida 0.45 va neftkimyo sanoatida 0.86 ko„rsatgichlarini 
tashkil etadi, Jumladan: 
Qora metallurgiya – 0,85 
Rangli metallurgiya - 0,80 

---

60 
Neftkimyo sanoati - 0,86 
Mashinasozlik - 0,70 
Sellyuloza-qog„oz sanoati - 0,65 
Engil sanoat - 0,60 
Oziq-ovqat sanoati - 0,45 
Bundan ko„rinib turibdiki, qora metallurgiyada ishlatiladigan suvlar eng ko„p 
samara bilan ishlar ekan. Samaradorlik bo„yicha undan keyin neft-kimyo sanoati 
turadi va unda K
ayl,
suv ishlatilish takrorlanishi “n” = 4,5-6,3 ni tashkil etadi. 
Sanoatda suvning sifatiga qo„yiladigan talablar va suvning ishlab chiqarish 
jarayonida ifloslanishi turlicha bo„lib, u suvning sanoatda qanday maqsadda 
foydalanilayotganiga bog„liq bo„ladi.
Oldin keltirib o„tilgan suvning 6 ta vazifalarini umumlashtirib 4 guruxga 
bo„lishimiz mumkin: 
I – issiqlik tashuvchi (issiqlik tashish va sovutish vazifasi); 
II – muxit (erish va eritmalarni transportirovka qilish); 
III – xom-ashyo (ya‟ni mahsulot tarkibiga kirishi); 
IV – aralash (kompleks) foydalanish. 
Xar bir guruxda va ishlab chiqarishda suv sifatiga qo„yiladigan talablar 
texnologik jarayonlardan kelib chiqib belgilanadi. 
Lekin, xamma vazifalarni bajaruvchi guruxlarga suvdan foydalanishda umumiy 
talablar mavjud. Ular quyidagilar:
1) Korxonada ishlaydigan ishchilari iste‟mol qiladigan xo„jalik-ichimlik 
maqsadlaridagi suvlari sifati, kommunal suv ta‟minoti tizimi talablariga 
javob berishi kerak; 
2) Texnologik jarayonlarda ishlatiladigan suv, korxona ishchilari uchun zararsiz 
bo„lishi va salbiy ta‟sirlar ko„rsatmasligi; 
3) Jihozlarga, quvurlarga va inshootga salbiy ta‟sir qilmasligi shart; 
4) Karbonat qoldiqlar chiqarmasli kerak, ular quvurlarga zarar etkazib, bug„ 
qozonlarining foydali ish koeffitsienti kamaytiradi; 

---

61 
5) Biologik o„sishlarni keltirib chiqarmasligi kerak; 
6) Ishlab 
chiqarish 
jarayonlarining 
texnik-iqtisodiy 
ko„rsatgichlarini 
pasaytirmasligi va avariya xolatlarini keltirib chiqarmasligi kerak. 
Ishlab chiqarishda ishlatiladan suv sifati maxsulot sifati va uskunalarni xizmat 
ko„rsatishi muddatiga bevosita ta‟sir ko„rsatadi.
Suv sifatiga eng yuqori talab - mahsulotning tarkibida suv tashkil etiladigan 
texnologik xom-ashyolar ishlab chiqarishi jarayonlarida qo„yiladi. Bular uchinchi 
gurux suvlaridir. 
Lekin ba‟zi soxalarda suvning sifat ko„rsatgichiga talab ichimlik suv sifatiga 
qo„yiladigan talabga nisbatan baland bo„ladi. Masalan, foto- va kinoplenka, foto-
qog„oz ishlab chiqarishda Fe, Mn, Pi (HuSiO) bo„lmasligi kerak, oksidlanishiga va 
xlor tarkibiga chegara qo„yiladi. Kislota eritmalari, ishkor, bo„yoq va sovun ishlab 
chiqarishda ishlatiladigan suvda qattiqlik J ≤ 0,35 mg.ekv/l bo„lishi lozim. 
Oziq-ovqat sanoatida o„zining o„ziga xos talablari mavjud. Masalan, pivo 
ishlab chiqarishda juda oz miqdorda SaSO
4 
bo„lishiga ruxsat beriladi.
Vino, sutli 
maxsulotlar, konservalar ishlab chiqarishda suvda SaSl
2
i MqCl
2 
bo„lmasligi kerak, 
shakar ishlab chiqarishda kislorodga bo„lga bioximik talab (BPK) kam bo„lishi kerak. 
Suv sifat ko„rsatgichiga undan issiqlik tashuvchi va gidrotransport 
maqsadlarida efoydalanilganda kam talab qo„yiladi, ya‟ni, I va III guruxlar. Suvda 
mexanik aralashmalar va katta o„lchamlardagi loylar bo„lmasligi, temirda korroziyani 
va betonni buzilishini keltirib chiqaruvchi elementlar bo„lmasligi lozim.
Bug„ bilan ishlash xo„jaliklarda bo„lsa, belgilangan suv sifatidan tashqari, 
suvning qasmoq chiqarmasligi va ko„pirmasligi talablari qo„yiladi. Odatda suvni 
qasmoq chiqarishiga uning tarkibidagi tuzlar sabab bo„ladi, ularning eruvchanligi t
0
– 
CaCO
3
, CaSO
4
, CaSiO
3
, MqSiO
3
, CaSo
4 
ko„rsatgichlar ko„payishi bilan pasayib 
ketadi. Ular qozonlarda qattiq qasmoqlar paydo qiladi. Natriy tuzlar – Na2CO
3
, 
NaHCO
3
, Na
2
SO
4
, Na
3
PO
4
, NaCl – faqatgina yuqori konsentratsiyali eritmalardan 
paydo bo„lib, kukunlar xosil qiladi. Suvning ko„pirishini uning tarkibidagi fosfatlar, 
ishqorlar, moylaydigan yog„lar xosil qiladi. Ko„pirishni kamaytirishda xlorid va 
sulfatlar yordam beradi. 

---

62 
Agregatlarni sovitishda foydalaniladigan suv xarorati t ≤ 25-30
0
S bo„lishi 
kerak. Suv termostabil bo„lishi kerak. Bu degani, ko„p marotabalik isitish va sovutish 
jarayonlarida oldingi t
0 
xolatiga keltirilganida sovutgichlar va quvurlarda CaCO
3 
chiqarmasligi va boshqa tuzlar tarkibi 0,25 g/m
2
/soat oshmasligi yoki 0,08 mm/soat 
qatlam paydo qilmasligi kerak. 
Qishloq xo„jalik extiyojlar uchun suv sifatiga qo„yiladigan talablar suvdan 
foydalanish turiga qarab o„zgaradi. Xayvonlarga beriladigan suv ichimlik suvi sifat 
ko„rsatkichlari doirasida bo„lishi kerak. Agar unday suv bo„lmaganda xayvon 
turlariga qarab mineralizatsiyasi 5-10 g/l va umumiy qattiqligi J
um
45 mg-ekv/l gacha 
bo„lgan suvlar beriladi. Suvning rangi 20
0 
gacha, tam va xidi 2 ballgacha va t
0
= 8-15
0
S bo„lishi ruxsat etiladi. Ichimlik suvi sifatida bo„lmagan suvdan foydalanish 
veterinariya organlari nazoratidan o„tishi kerak.
Sug„orish maqsadida ishlatiladigan suv tuproq sho„rlanishini keltirib 
chiqarmasligi kerak. Sug„orish suviga bo„lgan aniq bir shakllangan talablar mavjud 
emas. Bunda odatda tajribaga asoslaniladi. Tajriba shuni ko„rsatadiki Na
2
SO
4
va 
MqSO
4
, hamda NaHCO
3
va NaCl miqdorini ko„p bo„lishi tuproq sho„rlanishiga olib 
keladi. Sug„orish suvi tarkibidagi tuzlar 1,5 g/l dan oshmasligi kerak. Sug„orish suvi 
sho„rligi 1 g/l ni tashkil etsa bu sug„orishga yaroqli xisoblanadi.
Maxsulotni sovutish yoki boyitish uchun ishlatiladigan suvning termostabil va 
korroziyalik xususiyatlari o„sha maxsulot tarkibi bilan bog„liq bo„lishi zarur. 
SHuning uchun aylanma suvlar tarkibi va sifati xal etuvchi rolni o„ynamaydi.
Umuman, issiqlik uzatuvchi sifatida ishlatiladigan suv sifati 3 ta toifaga 
bo„linadi.