T. C. Erciyes üNİversitesi sosyal b

 
B- MATURÎDÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ
Asıl adı Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud’dur.
38
Doğum 
yılı ile ilgili net bilgiler olmamakla beraber, Kitabü’t-Tevhîd’i tercüme eden 
Topaloğlu, hocalarının vefat tarihinden yola çıkarak (238/852) tarihini kaydeder.
39
Bugünkü Özbekistan Cumhuriyeti’nin Semerkand
40
şehrine bağlı Matürîd 
bölgesinde doğmuştur.
41
Semerkand, o dönemde Abbasî Devleti’nin doğu bölgesi 
toprakları içinde yer almaktadır
42
ancak Maturîdî, hayatının büyük kısmını 875’te 
bağımsızlığa kavuşan ve fikrî, ilmi ve edebî çalışmalara tanıdıkları özgürlüklerle 
ş
öhret bulan Samanîler’in kurduğu devletin idaresinde yaşamıştır. Kaynakların 
babasının ve dedesinin isminden başka isim zikretmeyişinden dolayı, soyu hakkında 
muhtelif iddialar ortaya atılsa da, eserlerinde kullandığı dilin yapısal özellikleri delil 
gösterilerek Türk olma ihtimali kuvvetli bulunmaktadır.
43
Hocaları Ebu Nasr Ahmed 
b. Abbas b. Huseyn el-İyazî (ö. 260/874’ten sonra)
, 
Ebu Bekr Ahmed b. İshâk b. 
Salih el-Cüzcânî (III/IX. asrın ortaları), Nusayr b. Yahyâ el-Belhî (v. 268 / 881) ve 
Muhammed b. Mukâtil er-Râzî (ö. 248 / 862) kanalıyla Ebu Hanife’nin ilmi 
metodlarıyla yetişmiş olan Maturîdî, bu koldan Ebu Hanife’ye kadar ulaşan ekolün 
temsilcisi olmuştur.
44
38
Kutlu, ismini şu şekilde zikretmektedir: “Ebu Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mansûr’dur.” 
Sönmez Kutlu, İmam Maturîdî ve Maturîdîlik, Kitabiyat, Ankara, 2003, s. 18. Yeprem de son 
kelimeyi Mansûr olarak değil, Mahmûd olarak zikretmektedir. M. Saim Yeprem, İrade Hürriyeti ve 
İ
mam Maturîdî
, Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı, İstanbul, 1997, s. 251
39
Bekir Topaloğlu, Kitabü’t-Tevhîd Terc., İSAM Yay., Ankara, 2005, s. XIX 
40
Semerkand, Horasan bölgesinde yer alan şehirlerden biridir. Diğer şehirler, Tirmîz, Nesef, 
Tasşkent, Fergana ve Buhara’dır. Horasan bölge olarak Maveraünnehir’in batı tarafını 
oluşturmaktadır. Kutlu, a.g.e., s. 17
41
“Bölgesinde” demeyi uygun gördük, çünkü biyografilerde Maturîd bazen mahalle (Topaloğlu), 
bazen de kasaba (Yeprem ve Yazıcıoğlu) olarak geçmekteyken, bazen de köy veya mahalle (Kutlu) 
olarak zikredilmektedir. Bkz.: Topaloğlu, a.g.e., s. XVII, Yeprem, a.g.e., s. 251. M. Said Yazıcıoğlu, 
İ
slam Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi
, Akçağ Yay., Ankara, 2001, s. 99. Kutlu, a.g.e., s. 17. Horasan 
bölgesinin İslam tarihindeki yeri ve önemiyle ilgili bkz.: Himmet Konuk, “Horasan’ın İslam ve 
Tasavvuf Tarihine Katkısı”
, DEÜİFD., Sayı: 21, İzmir 2005, s. 3
42
Kemal Işık, Maturîdî’nin Kelam Sisteminde İman, Allah ve Peygamberlik Anlayışı, Doçentlik Tezi, 
Fütüvvet Yayınları, Ankara 1980, s. 90.a.g.e., s. a.g.e., s. 11-12
43
Topaloğlu, Kitabü’t-Tevhîd Terc., s. XVIII-XIX, Kutlu, a.g.e., s. 18 
44
Yeprem, İrade Hürriyeti ve İmam Maturîdî, s. 254-55, Topaloğlu, Kitabü’t-Tevhîd Terc.,s. XXII-
XXIII, Kutlu, a.g.e., s. 18-19 

---

12 
Bununla birlikte vefat tarihi olan (333/944) konusunda ihtilaf yoktur 
denebilir. Semerkand’ın Cakerdize mahallesinde ulema kabristanında gömüldüğü
45
kesin bilgi olarak bugüne kadar ulaşmıştır. 
Ehl-i Sünnet kelamının (diğeri Eş’arî olmak üzere) iki büyük temsilcisinden 
biri sayılan ve Ebu Hanife ekolünü akide olarak benimseyip talebelerini de bu 
metodla yetiştiren Maturîdî’nin takipçileri Maveraünnehir bölgesinde geniş bir alana 
yayılarak Maturîdiyye mezhebinin oluşumunda büyük katkılarda bulunmuşlardır. 
Maturîdîliğin gelişmesinde en büyük hizmetleri yerine getirenlerden biri Ebü’l-Yüsr 
Muhammed b. Abdülkerîm el-Pezdevî (ö. 493/1100)’dir. Usûlü’d-Dîn adlı eserin 
kaleme alan Pezdevî, bu eseri Kitabu’t-Tevhîd’in anlaşılması zor olan dilini daha 
anlaşılabilir hale getirmek için yazdığını da kaydetmiştir. Bunun dışında diğer bir 
isim, Ebu’l-Muîn-Nesefî (ö. 508/1115)’dir. Tebsıratul-Edille isimli eseri, 
Maturîdî’nin kendi eserlerinden mezhebin temel kaynağı haline gelmiştir. Ebû Hafs 
Necmeddin en-Nesefî (ö. 537/1142) ve Nureddin es-Sabûnî (ö. 580/1184) 
eserleriyle Maturîdiyye mezhebinde yer alan önemli şahsiyetlerdir.
46
Bunların 
dışında Ebû İshâk es-Saffâr el-Buharî (ö. 534/1139), Sadru’ş-Şerîa Ubeydullah b. 
El-Mesud Mahbubî (ö. 747/1346), Cemaleddin Ahmed b. Muhammed b. Saîd el-
Gaznevî (ö. 593/1197), Emîr Gâzî el-Fârâbî el-İtkânî (ö. 758/1357) gibi isimler 
eserleri incelenmeyi bekleyen diğer Maturîdî alimleridir.
47