T. C. MİMar sinan güzel sanatlar üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ tarih anabiLİm dali ortaçAĞ tariHİ programi

II.1.3.3. Taydula Hatun’un Mitropolit Feognost’a Verdiği Yarlık

532

 

 

 Özbek 

Han’ın eşi ve Canibek Han’ın annesi olan Taydula Hatun’un 4 Şubat 

1351 tarihinde Mitropolit Feognost’a verdiği yarlık, Uygur harfleriyle Türk dilinde 

düzenlenmiştir.

533

 Taydula’nın yarlığı, aslında Canibek Han’ın 1351 yılından önce 

Mitropolit Feognost’a verdiği yarlığın tanıdığı imtiyazları bir kez daha onaylayan 

yarlıktır. Nitekim Rus kronikleri Özbek Han’ın ölümünden sonra Mitropolit 

Feognost’un Orda’ya gittiğini ve Canibek Han’dan yarlık alarak 1343 yılında 

Moskova’ya döndüğünü yazmaktadırlar.

534

 Bu yarlık günümüze kadar ulaşmasa da, 

Taydula’nın Feognost’a verdiği yarlık, Canibek Han’ın yarlığının içeriği hakkında da 

bilgi vermektedir.  

 

 Taydula’nın daha oğlu hayattayken Feognost’a benzer bir yarlık daha vermesi 

aslında ilginç bir durumdur. Yarlıklar üzerinde çalışan A. P. Grigoryev, yarlığın 

veriliş tarihinde Canibek Han’ın seferde bulunduğunu ve Taydula’nın da bundan 

istifade ederek biraz gelir elde etme amacıyla Konstantinopol’den Moskova’ya 

dönmek üzere Saray’a uğrayan Rus din adamına bu yarlığı verdiğini ve bunun 

karşılığında da para aldığı yönünde yorumlarda bulunmuştur.

535

 Feognost’un bu 

                                                 

532

 “Yarlık Tsaritsı Taydulı Feognostu Mitropolitu Kiyevskomu i Vsya Russiyi”, PSRL, III, 

Voskresenskaya Letopisy, s. 541-542.  

533

 A. P. Grigoryev, Sbornik Hanskih Yarlıkov Russkim Mitropolitam, s. 66.  

534

 PSRL, II, Voskresenskaya Letopisy, s. 276.  

535

 A. P. Grigoryev, Sbornik Hanskih Yarlıkov Russkim Mitropolitam, s. 57.  

 

128

yarlığa ihtiyacı olmamasına rağmen, Taydula’nın yarlığını da reddetme gibi bir şansı 

yoktu.  

 

 

II.1.3.3.a. Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu

536

 

 

 

A se Yarlık  dala Zenebekova Tsaritsa taj Taydula Feognostu Mitropolitu 

Kiyevskomu i vseya Russii. Po Zenebekovu Yarlıku Taydulino slovo. Ordınskim 

ulusnım Knyazem, i Volostnım i ogorodnım i selyskim dorogam, i Tamojnikom, i 

Poberejnikom, i mimohojim Poslom, ili kto na kakovo delo poydet, ko vsem 

Poşlinnikom. Ot davnıh dobrıh vremen i dosele, çto zovutsya bogomolytsı, i vesy 

popovskiy çin, tem ne nadob ni kotorıye poşlinı, zaneje samomu Bogu molyatsya  za 

nas i za naşe plemya v rod i rod, i molitvu vozdayut, tak molvya, Feognosta 

Mitropolita Tsary pojaloval, so aloyu tamgoyu Yarlık dal. İ mı, pervıh Yarlıkov ne 

izınoça, takoj molvya, Feognostu Mitropolitu s nıneşnim gramotu dali esmya. İ kak 

on sel v Volodimer, molitsya za Zenebeka Tsarya, i za naşi deti molitvu vozdayet; i 

poşlina emu ne nadobe, ni podvodı, ni korm, ni zapros, ni kakov dar, ni poçestye ne 

vozdayet nikakova, ni lüdi ego. A Zemli ego, i vodı, ni ogorodov, ni melynits, i çto 

ni budet tserkovnoye, kto ni budet naşih, ne zamayut, ni silı ne tvoryat nad nimi, ni 

istomı nikakoy, i ne otnimayut u nih niçego. İli gde stanut, da ne emlüt u nih niçego, 

tak esmya molvili. A kto paki bezputno silu uçinit  kakovu, ili poşlinu zamıslit, tot 

smertiyu umret. İ  tı Feognost Mitropolit vozmolviş, çto tak esmi pojalovany. A 

kotorıye k tebe ne priçastni ogorodı, vinogradı, vodı, zemli, a nad temi kakovu 

nepravdu uçiniş, i tı sam vedayeş kakov otvet dasi Bogu, i tot greh na tebe. A za nas 

molitvu vozday Bogu. Tako molvya, na utverjdeniye nıneşnüyü gramotu dali esmya. 

Zayaçyago leta, Arama mesyatsa, v 8 deny nova. V Saraye Orda koçevala. Napisano. 

A jalobu polojil Tayoboga. Ayhoça, Muhtar, Uçagun, Karapçi pisali. 

 

II.1.3.3.b. Yarlığın Türkçe Çevirisi 

                                                 

536

 V.  Grigoryev, O Dostovernosti Yarlıkov, Dannıh Hanami Zolotoy Ordı Russkomu Duhovenstvu,  

Universitetskaya Tipografiya Yayınları, Moskova 1842, s. 122-124. 

 

 

129

 

 Bu 

yarlığı Canibek’in Çariçesi Taydula, Kiyev ve Bütün Rusya Mitropoliti 

Feognost’a verdi. Canibek’in yarlığı, Taydula’nın sözüdür. Ordalı ulus knezleri, 

nahiye,  şehir ve köy darugaları ve gümrükçüler ve kıyı gümrükçüleri ve geçici 

elçiler, veya kim hangi işe giderse, bütün tahsildarlar. Eski iyi günlerden bu günlere 

kadar Tanrı’ya dua edenler ve bütün papaz takımı hiçbir  vergi ödemiyor, bunun 

karşılığında bizim için ve kabilemiz ve soyumuz için Tanrı’ya dua ediyorlar. Böyle 

diyerek Çar, Mitropolit Feognost’a al tamgalı yarlık verdik. Ve biz ilk yarlıklara 

dayanarak Mitropolit Feognost’a bu yarlığı verdik. Vladimir’de 

[mitropolit tahtına] 

oturduğundan beri Canibek Çar’a ve bizim çocuklara dua etmekte ve o ve adamları 

tamga vergisi ödemesin, ne ulak, ne yem, ne istek parası, ne herhangi hediye, ne 

hürmet parası versinler. Onun topraklarına, sularına, bahçelerine, değirmenlerine, ve 

diğer kilise 

[mülklerine] kimse dokunmasın, güç kullanmasın, buralardan kimse 

hiçbirşey almasın. Veya nerede olurlarsa onlardan hiçbirşey alınmasın, bizim 

belirttiğimiz gibi. Buna rağmen kim  

[onlara karşı] güç kullanırsa, veya vergi alırsa 

[bunun cezası] ölümdür. Ve sen Mitropolit Feognost, sana [yarlık] verildiğini 

söyleyerek sana ait olmayan bahçelerde, üzümlüklerde, sularda, topraklarda haksızlık 

yaparsan, sen de biliyorsun Tanrı’nın karşısında cevap vereceksin, günahı senin 

üzerinde olacak. Bizim için Tanrı’ya dua et. Daimi muhafazası için bu yarlığı verdik. 

Tavşan yılının Aram ayının sekizinci gününde orda Saraydayken yazıldı. 

[Mitropolit 

Feognost’un talebini

] Tayboğa, Akhoca, Muhtar üçlüsü verdi, Karapçi yazdı. 

 

 

 

 

II.1.3.4. Taydula Hatun’un Mitropolit Aleksey’e Verdiği Yarlık

537

 

 

 Taydula’nın Mitropolit Aleksey’e verdiği yarlık, aslında Mitropolit 

Aleksey’in Saray’dan Konstantinopol’e yapacağı ziyaret boyunca kendisine 

                                                 

537

 “Yarlık Taydulı Tsaritsı Alekseyu Mitropolitu Kiyevskomu i Vseya Rusi Çudotvortsu”, PSRL, III, 

Voskresenskaya Letopisy, s. 544-545.  

 

130

dokunulmaması ve kendisine yardımcı olunması gerektiğine dair bir belgedir. 

Mitropolit Feognost vefatından (11 Mart 1353)  önce Konstantinopol Patriği’nden 

kendisinden sonra Aleksey’in mitropolit tahtına atanmasını istemiştir. Bunun üzerine 

Patrik, Aleksey’i yanına çağırmıştır. Aleksey, Konstantinopol’e  gitmeden önce 

Saray’a uğramış ve “Hristiyanların koruyucusu” Taydula’dan kendisine yolculuk 

boyunca dokunulmazlık hakkı tanıyan belge verilmesini istemiştir. Bu belge, uygur 

harfleriyle Türk dilinde 10 Şubat 1354 tarihinde düzenlenmiştir.

538

  

 

 

II.1.3.4.a. Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu 

 

 

A se Yarlık dala tomuj Alekseyu Mitropolitu Kiyevskomu i vseya Rusi 

çudotvortsu Taydula Tsaritsa Zenebekova, koli emu luçitsya itti k Tsaryu gradu. Po 

Zenebekovu Yarlıku, Taydulino slovo. K temnım i k tısyaçnım Knyazem, i 

Soşnikom, i Desyatnikom, i Volostelem i Gorodnım dorogam, i Knyazem, i 

mimohojim Poslom, i ko mnogim lüdyam, i vsem Prikaznom. Sey Aleksey 

Mitropolit, koli poydet o Tsaryu gradu, i gde kto ni budet, çtob ego ne zamali, ni 

silıby nad nim ne uçinili ni kakiye;  ili gde emu luçitsya postoyati, çtob ego nikto ne 

dvignul, ni koney ego ne imali, zaneje za Zenebeka Tsarya, i za detey ego, i za nas 

molitvu tvority, tak esmya molvili. A kto paki silu uçinity, i on na velikoy poşline 

peremolvit sam, tak molvy nişennuyu gramotu dali esmya. Entya godu, Arama 

mesyatsa vo 2 Veşha. Orda koçevala na Guli stany. Napisano. Temiry Hodça jalobu 

polojil.  

 

 

II.1.3.4.b. Yarlığın Türkçe Çevirisi 

 

 Bu 

yarlığı Kiyev ve Bütün Rusya  Mitropoliti Mucizeler yaratan Aleksey’e 

Canibek’in çariçesi Taydula verdi ki, kendisi İstanbul’a gitmektedir.  Canibek’in 

yarlığı, Taydula’nın sözü yüzbaşı ve binbaşı (olan) knezlere ve  tümen beylerine ve 

                                                 

538

 A.P. Grigoryev, Sbornik Hanskih Yarlıkov Russkim Mitropolitam, s. 67-71.  

 

131

onbaşlarına ve valilere ve şehir darugalarına ve knezlere ve geçici elçilere, ve birçok 

kişiye daha ve bütün emirlere. Bu Mitropolit Aleksiy, İstanbul’a gittiğinde nereden 

geçerse geçsin kim olursa olsun onu alıkoymasın,

 

ona hiçbir güç uygulamasın, 

nerede durursa dursun kimse ona, adamlarına, atlarına dokunmasın, ki o, Canibek 

Çar’a, onun çocuklarına ve bizim için dua etmektedir. Ona karşı  şiddet kullanan 

iktidardakiler büyük kanunlara göre cezalandırılacaktır. Yarlık, isimli nişanla 

verilmiştir. At yılının Aram ayının ikisinde Orda Gülistan’dayken yazıldı. 

[Mitropolit 

Aleksey’in

] talebini Timur-Hoca iletti.  

 

 

II.I.3.5. Berdibek Han’ın Mitropolit Aleksey’e Verdiği Yarlık

539

 

 

 Canibek 

Han’ın eşi Taydula Hatun, Hrisityanların koruyucusu haline gelmiş 

ve Rus mitropolitlerine bizat kendisi yarlıklar verdiği gibi, bu tür yarlıkların 

verilmesinin müssebibi de olmuştur. Örneğin, Berdibek Han’ın Mitropolit Aleksey’e 

21 Kasım 1357 tarihinde verdiği yarlık da aslında Taydula Hatun sayesinde 

düzenlenmiştir. Taydula Hatun’un oğlu Canibek Han Âzerbâycân seferi sonucunda 

rahatsızlanınca ve hastalığına bir çare bulunamayınca Taydula Hatun, mucizeler 

yarattığı düşünülen Mitropolit Aleksey’in kendisine yardımcı olabileceğini 

düşünmüş ve onu Saray’a çağırmıştır. Ancak, Mitropolit Aleksey Saray’a vardığında, 

Canibek Han çoktan ölmüş ve yerine oğlu Berdibek Han geçmişti.

540

 Aleksey ise 

Saray’a gelmişken, hanların mitropolitlere verdikleri hak ve imtiyazları yeniletmeye 

karar vermiştir. Yarlık 21 Kasım 1357 tarihinde Uygur harfleriyle Moğolca kaleme 

alınmıştır.

541

  

 

 

II.1.3.5.a. Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu 

 

                                                 

539

 “Yarlık Berdibek Tsarya Alekseyu Mitropolitu Kiyevskomu i Vseya Russiyi Çudotvortsu”, PSRL, 

III, Voskresenskaya Letopisy, s. 543-544.  

540

 PSRL, III, Voskresenskaya Letopisy, s. 24.   

541

 A. P. Grigoryev, Sbornik Hanskih Yarlıkov Russkim Mitropolitam, s. 87, 115, 212. 

 

132

 

A se yarlık dal Berdibek Tsary Aleksiyu Mitropolitu Kiyevskomu i vseya 

Russiyi Çudotvortsu. Bezsmertnago Boga siloyu i veliçestvom, iz ded i praded, 

Berdebekovo slovo. Tatarskim ulusnım i ratnım Knyazem, Mualbuginoyu mısliyu, 

volostnım samım Dorogam i Knyazem, i Pistsom, i Tamojnikom, i Poberejnikom, i 

mimohojim Poslom, i Sokolynikom, i Pardusnikom,

 

i Buralojnikom, i Zastavşikom, i 

Lodeyşikom, i

 

Zakaznikom, i vsem Poşlinnikom, ili kto na kakovo delo ni poedet, i 

vsem mnogim lüdyam. Çingiz Çary i pervıye Çari, otçı naşi, jalovali tserkovnıh 

lüdey, koi za nih molilisya, molebniki, i vsey çin popovskiy. Tak molvya, napisali 

esmya kakova dany ni budet, ili poşlina, ino togo tem ni viditi, ni slışati, ne nadoby, 

çtobı vo upokoi Boga molili, i molitvu vozdavali, tak molvya, Yarlıki podavali. İ kto 

uvedavşi vse ije po nih inıye Tsari Yarlıki svoi davali. İ mı nıne, pervıh Yarlıkov ne 

izınaçivaya i dumav potomuj esmya Alekseya Mitropolita pojalovali. Kak syadet na 

svoyem stole, i molitvu vozdaet k Bogu za nas i za naşe plemya, tak esmya molvili. 

Kakova dany ni budi, ili poşlina, i togo tem ni bıdati, ni slışati ne nadoby.

 

Da ne 

emlüt u nih, ni podvody, ni kormu, ni pitya, ni zaprosov, ni poçesti ne dayut. İli çto 

tserkovnıye zemli i vodı, domı, ogorodı, vinogradı, melynitsı, togo u nih nikto nicego 

ne zamayut, ni nasiluyut nad nimi; a kto budet çto vzyal, i on otdast bezposulyno. A 

v tserkovnıh domah niktoje ne stavitsya, ni ruşiti ih; a kto sya v nih imeet staviti, ili 

ruşiti ih uçnet, i tot vo greseh da budet, i umret zloyu smertiyu. İ  tı Aleksiy 

Mitropolit i vesy vaş popovskiy çin vozmolvite, çto este pojalovanı.  İ tserkovnım 

domom, i zemlyam, i vodam, ogoradam i vinogradom, ili çto nad tserkovnımi lüdymi 

uçinite çerez poşlinu, ino to na vas; ili kto razboyem i tatyboyu i lojyu lihoye delo 

uçinit kakovo, a ne imety togo smotriti, i tı sam vedayeş, çto budet tebe ot Boga. A o 

nas Bogu molisya, zaneje tı preje, a mı o tom ne molvim niçego, tak rekşe i Yarlık s 

aloyu tamgoyu dali esmya na utverjdeniye vam. Tetiguya leta desyatogo mesyatsa v 

10 Nova; A lygota mesyatsa v semysot vosymoye. Orda koçevala na Kaone. 

Napisano. U vas Boga Usyainy, Sarai, Yagatlyai, Kutlubuga – i tı golovnıye Knyazi 

jalobu klali. Seunç Temir, Mürbakşei pisali.  

 

 

II.1.3.5.b. Yarlığın Türkçe Çevirisi 

 

 

133

 Bu 

yarlığı Berdibek Çar Kiyev ve Bütün Rusya Mitropoliti Mucizeler yaratan 

Aleksey’e verdi. Ölümsüz Tanrı’nın gücü ve dede ve büyük dedelerin azametiyle 

Berdibek’in sözü. Mogulboğa’nın başkanlığındaki Tatar ulus ve tümen knezleri, 

tümen ve şehirlerin daruga ve knezleri, ve bitikçiler, ve gümrükçüler, ve kıyı 

gümrükçüleri, ve oradan geçen  elçiler 

[(görevliler)] -  kuşçular, ve doğancıbaşılar, 

ve emirler, ve tutkaullar, ve kayıkçılar, ve bütün gümrükçüler, ve işle görevli olanlar 

ve birçok başka insana. Çengiz Çar ve ilk çarlar, bizim atalarımız kendilerine dua 

eden kilise adamlarına, duacılara ve bütün papaz takımına yarlık verdiler ve dediler 

ki, onlardan vergi ve tamga  alınmasın, 

[buna karşılık] onlar da bizim için Tanrı’ya 

dua etsinler ve hayır isteklerde bulunsunlar. Bundan sonra diğer  çarlar da bu 

yarlıklara göre yarlık verdiler. Ve biz şimdi ilk yarlıklara göre 

[mitropolitlik] tahtına 

çıktıktan sonra  bizim için ve kavmimiz için Tanrı’ya dua eden Mitropolit Aleksey’e 

yarlık verdik, ondan vergi ve gümrük almasınlar. Onlardan ulak, yem, içecek, istek 

ve hürmet 

[vergileri] istemesinler. Onun topraklarına, sularına, evlerine, bahçelerine, 

üzümlüklerine, değirmenlerine kimse dokunmasın, buralardan kimse hiçbirşey 

almasın. Kim ne alırsa da geri versin. Kilise evlerinde de kimse kalmasın, onları 

yıkmasın, kim oralarda kalırsa veya onları yıkarsa günahkâr olacak ve kötü ölümle 

ölecektir. Ve sen Mitropolit Aleksey ve bütün papaz takımı, imtiyazlı olduğunuzu 

söyleyerek kilise evlerinde, topraklarında, sularında, bahçe ve üzümlüklerinde kanun 

dışı hareket etmeyin ve kilise adamlarından vergi almayın. Ve kim soyarak, güç 

kullanarak ve yalanla böyle bir şey yaparsa, bunların mahkemelerine sen bakacaksın 

ve Tanrı’nın cezasının ne olacağını biliyorsun. Bizler bununla ilgili birşey 

söylemeyeceğiz,  eskiden olduğu gibi dua edin diyerek al damgalı yarlığı size 

veriyoruz. Tavuk yılının onuncu ayının onuncu günü, hicri yediyüzseksen 

[tarihinde 

verildi.

] Orda Kangadayken yazıldı. Moğulboğa, Hüseyin, Saray, Yagaltay, 

Kutluboğa talepte bulundular, Sevinç-Timur bahşi yazdı.  

 

 

II.1. 3.6. Muhammed Bülek Han’ın Mitropolit Mihail’e Verdiği Yarlık

542

 

                                                 

542

 “Yarlık Atülyaka Tsarya Mihailu Mitropolitu Kiyevskomu i Vseya Russiyi”,  PSRL, III, 

Voskresenskaya Letopisy, s. 539-540.  

 

134

 

 Günümüze 

kadar 

ulaşan en son yarlık ise Muhammed Bülek Han’ın 

Mitropolit Mihail’e Kulikovskaya Muharebesi’nden yaklaşık bir yıl önce (28 Şubat 

1379) verdiği yarlıktır. Uygur harfleriyle Türkçe düzenlenen yarlıkta, yarlığı verenin 

Atyulyak olarak kaydedilmesi ve Altın Orda hanları arasından böyle bir hanın 

olmaması uzun tartışmalara yol açmıştı. Yarlığın, Altın Orda’da kargaşa ve taht 

mücadelelerin yaşandığı bir dönemde verilmiş olması ise, şimdiye kadar bilinmeyen 

yeni bir hanın ortaya çıkıp çıkmadığı konusunu gündeme getirmişti. Ancak A. P. 

Grigoryev, numizmatik bilgilere dayanarak bu yarlığı verenin Muhammed Bülek 

olduğunu ispatlamıştır.

543

  

 

  

II.1.3.6.a. Yarlığın Rusça Tercümesinin Transkripsiyonu  

 

 

A se yarlık Atülyaka Tsarya Mihailu Mitropolitu Kiyevskomu i vseya Rusi. 

Bezsmertnago Boga siloyu i veliçestvom. İz ded i iz praded, ot pervıh Tsarey i ot 

otets naşih, Atülyak Tsary slovo rek, Momayevoyu mısliyu dyadinoyu. Ordınskim i 

ulusnım vsem i ratnım Knyazem, i Volostnım dorogam i Knyazem, i pistsem, i 

Tamojnikom, i Poberejnikom, i mimohojim Poslom, i Sokolynikom, i Pardusnikom, 

i Buralojnikom, i Sotnikom, i Zastavşikom, i Lodeynikom, ili kto na kakovo delo ne 

poydet, i mnogim lüdyam. Ot pervıh tsarey pri Çingis Tsary, i po nem inıye Tsari, 

Aziz i Berdibek, i tii jalovali tserkovnıh lüdey, a oni za nih molilisy. İ vesy çin 

popovskiy, i vsii tserkovnıye lüdi, ne tokmo jalovali ih, kakova dany ni budi, ili 

kakaya poşlina, ili kotorıye dohodı, ili zakazı, ili rabotı, ili storoja, ili kormı, - ino 

tem tserkovnım lüdyam ni videti, ni slışati togo ne nadoby, çtob vo upokoy Boga 

molili, i molitvu za nih vozdavali k Bogu. Da i po ih kto ni budet, vse te, obıskav, 

Yarlıki podavali. İ nıne mı, po pervom Yarlıkom izıskavşi, i udumavşi, i dumav ne 

izınaçivayem pervıh yarlıkov, potomuj sego Mitropolita Mihaila pojalovali esmya. İ 

on kak syadet na svoyem stole, molit Boga za nas i za naşe plemya v rod i rod, i 

molitvu vozdayet. İ tako esmya ego pojalovali, çto ne nadoby emu, ni ego lüdyam, ni 

                                                 

543

 A. P. Grigoryev, Sbornik Hanskih Yarlıkov Russkim Mitropolitam, s. 178-181.  

 

135

vsem tserkovnım bogomolytsam, Popom, i Çerntsom, i Belytsom, i ih lüdem, ot mala 

i do velika, ni kakova dany, ni kotoraya poşlina, ni korm, ni pitiye, ni zapros, ni darı, 

ni poçestya ne vozdayut nikakova, ni slujba, ni rabota, ni storoja, ni kotorıye dohodı, 

ni pominki, ni poklonnoye, ni vıhod, ni poletnoye, ni stanovoye, ni vyezdnoye, ni 

mimohodnoye na doroze Poslu,  ni Baskaku, ni kotoromu moyemu poşliniku; ili çto 

tserkovnıye domı, vodı, zemli, ogorodı, vinogradı, melynitsı, stada konskiye, skot i 

ovçiye, ili çto ni budi ih, v to sya u nih ne vstupaet nikto, ni nasilya da ne tvoryat im 

nikakova; a kto budet vzyal da ne vedaya, i on otdayet bezposudno. A v tserkovnıh 

domah ni stati nikomu, ne ruşiti ih; a kto sya stanet staviti v tserkovnıh domah, ili 

ruşiti ih, i te lüdi ot Boga vo gresyah budut; a nam sya na kogo pojaluyut te 

tserkovnıye lüdi, i tot ot nas ne jivotnoyu kaznyu kaznen budet; a kogo naşih Poslov 

ili poşlinnikov ubiyut tserkovnıye lüdi nad svoim dobrom, tomu televatne; a kogo 

naş ubyet tserkovnıh lüdey, i tot sam smertiyu da umret. İ  tı Mihaylo Mitropolit 

vozmolviş, çto tak esmy pojaloval, da tem domom tserkovnım, ili zemlyam, ili 

vodam, i v ogorodah i v vinogradah, ili nad lüdymi svoimi çto uçiniş çerez poşlinu, 

ino to na toby. İli kto uçinit tatybu, ili lojy, ili inoye kakoye zlo delo, a ne imety togo 

smotriti, ili slugi tvoi  poçnut kakovu nuju tserkovnım lüdyam tvoim tvoriti, ino to na 

tob; i tı sam kakov otvet Bogu za to vozdati, i tot greh na tobe, a mı o tom niçto je ne 

imeem; no za nas k Bogu molitvı vozdavay, dabı tserkovnıye lüdi vo upokoy za nas 

molilisya, poneje tı preje, a oni potom; a mı o tom nicego ne molvim. Tak rekşi, 

utverdihom so aloyu tamgoyu Yarlık. Dali esmya ovecya leta, Darıka v sem sot 

osymoye leto, Solgata mesyatsa v 10 deny Nova. Na velikom luze na reçnom Orda 

koçevala. Napisano.  

 

 

II.1.3.6.b. Yarlığın Türkçe Çevirisi 

 

 Bu 

yarlığı Muhammed Bülek Çar, Kiyev ve Bütün Rusya Mitropoliti 

Mihail’e verdi. Ölümsüz Tanrı’nın gücü ve ilk çarlar ve atalarımız, dede ve büyük 

dedelerin azametiyle Muhammed Bülek’in sözü. Mamay’ın başkanlığındaki Tatar 

ulus ve tümen knezleri, tümen ve şehirlerin daruga ve knezleri, ve bitikçiler, ve 

gümrükçüler, ve kıyı gümrükçüleri, ve oradan geçen  elçiler 

[(görevliler)] -  kuşçular, 

 

136

ve doğancıbaşılar, ve emirler, ve tutkaullar, ve kayıkçılar, ve bütün gümrükçüler, ve 

herhangi bir işle görevlendirilmiş birçok başka insana. Çengiz Çar ve ilk çarlar, daha 

sonra diğer çarlar, ve Aziz Berdibek, bizim atalarımız kendilerine dua eden kilise 

adamlarına, duacılara ve bütün papaz takımına yarlık verdiler ve dediler ki, onlardan 

vergi, tamga, gelir, sipariş, iş, karaul, yem  alınmasın, 

[buna karşılık] onlar da bizim 

için Tanrı’ya dua etsinler ve hayır isteklerde bulunsunlar. Ve şimdi Biz, ilk yarlıklara 

uygun olarak aynı  şartlarda Mitropolit Mihail’e yarlığı veriyoruz. Ve o 

[mitropolitlik] tahtına çıktıktan sonra  bizim için ve kavmimiz için Tanrı’ya dua 

etsin. Ondan, onun adamlarından, kilisedeki duacılardan, papaz ve keşişlerden, 

onların adamlarından, küçüklerinden büyüklerinden dany, tamga, yem, içecek, istek 

parası, hediye, hürmet parası alınmasın, onlar hizmet, iş, karaul, gelir, hediye, 

selamlama, çıkış, geçme, kalma, giriş ve geçiş paralarını elçi ve baskaklara ya da 

benim gümrükçülere ödemesinler. Kilise evlerine, sularına, topraklarına, bahçelerine, 

üzümlüklerine, değirmenlerine, at ve koyun sürülerine kimse dokunmasın, 

buralardan kimse hiçbirşey almasın. Kim ne alırsa da geri versin. Kilise evlerinde de 

kimse kalmasın, onları yıkmasın, kim oralarda kalırsa veya onları yıkarsa günahkâr 

olacak ve kilise adamları bize kimi şikayet ederse o kişi tarafımızca hayvan gibi 

cezalandırılacak ve öldürülecektir. Bizim elçi veya gümrükçüleri kendi mallarının 

yanında öldüren kilise adamları affedilirken, kilise adamlarını öldüren bizim 

[görevliler] de öldürülecektir.  

 

 

Ve sen Mitropolit Mihail imtiyazlı olduğunu söyleyerek kilise evlerinde, 

topraklarında, sularında, bahçe ve üzümlüklerinde veya adamlarına karşı kanun dışı 

hareket edersen ve kilise adamlarından vergi alırsan sana da iyi olmayacak. Ve kim 

soyarak, güç kullanarak ve yalanla böyle bir şey yaparsa, veya senin adamların  kilise 

adamlarına kötü davranırlarsa bunların mahkemelerine sen bakacaksın ve Tanrı’nın 

cezasının ne olacağını biliyorsun, günahı senin üzerinde olacak. Bizler bununla ilgili 

birşey söylemeyeceğiz, ama siz ve kilise adamları eskiden olduğu gibi dua edin 

diyerek al damgalı yarlığı size veriyoruz. Koyun yılı, hicri yediyüzseksen, su’l-kaide 

ayının onuncu günü orda Ulu Çayır’dayken yazıldı.  

 

 

137