T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

11.2. Statistikada texnika xavfsizligi qoidalari
Avvalgi mavzularda biz ko‘rdikki, tanlov masalalarining 
ixtiyoriy 
varianti 
nazariy 
usullar 
amaliyotida 
qo‘llanilsa 
murakkabliklar, paradokslar bilan, bir qatorda xavflarga ham 
bog‘liq. Statistik noaniqlik sharoitidagi tanlov ham bundan holi 
emas. Statistik usullami noto‘g ‘ri yoki muvalYaqiyatsiz qo ilash
quyidagi hazil fikrga olib kelgan. «Yolg‘onning uch turi mavjud -
oddiy yolg'on, o ‘ta yolg‘on va statistika yolg‘oni».
Statistik usullami noto‘g‘ri qo‘llanilishi sabablari ko'p emas va 
ulami bilish zarur. Statistik yechimlardan foydalanishda «statistik 
texnika «xavfsizligi»ni instruksiyasi deb qarashimiz mumkin.
1) 
Statistik xulosa o ‘z tabiatiga ko‘ra tasodifiy, u yuqori 
umidlilikka va aniqlikka ega bo‘lishi mumkin, lekin hech qachon 
absolyut aniq bo‘la olmaydi.
132

---

2) Statistik proseduraning chiqishi natijasi (yechim) sifati uning 
kirishiga nima berilayotganiga bogMiq.
3) Keyingi murakkab hoi - statistik kuzatuvlarga nisbatan 
adashuv mumkin.
K o‘pgina statistik ishlovda statistik tabiatga ega bo'Imagan 
berilganlar kirishiga bir necha misollarni keltirishimiz mumkin. Bu 
faktni ayniqsa katta bo‘Imagan hajmlarda ham tekshirish murakkab.
4) Statistik yechimlaming kutilgan sifatli yechimlami yo‘qotish 
aprior m a’lumotlarning haqiqiy darajasiga mos tushmaydigan 
proseduradan foydalanish natijasi b o iish i mumkin.
Agar aprior m a’lumotning «haqiqiy» darajasi juda aniq 
boMmasa, u holda berilganlami bir necha usullar orqali qayta ishlash 
foydali. Xulosalaming farqi ulami qidirish sababiga signal bo‘lishi 
mumkin.
5) Statistikaga qaratilgan asoslanmagan qarshiliklaming sababi 
to‘g‘ri statistik xulosalaming noto‘g ‘ri talqin qilinishidir.
Masalan, o ‘tgan asr ingliz statistik tekshiruvlardan birida 
kishilaming 
sog‘ligi 
shlyapa 
kiyganlarining 
sog‘ligi 
kepka 
kiyganlariga nisbatan yaxshiroq ekanini ko‘rsatadi: boshqa holda 
esa 
hosildorlikka ta’sir qiluvchi 
bosh 
faktor 
bu 
qo‘shni 
qishloqlardagi qari qizlar soniga bog‘liq ekan.
Bunday to ‘g ‘ri xulosalarga butunlay turlicha m a’no berish 
mumkin. Statistik aloqalaming haqiqiy sabablari noaniq qolishi 
mumkin. Masalan, novosibirslik statistlar don hosildorligi bilan 
tovuqlarning tuxum qilishi orasida juda kuchli statistik aloqa 
borligini ta’kidlaydilar. Bog‘liqliklar interpretatsiyasi statistikadan 
tashqarida yotadi va noto‘g ‘ri interpretatsiya uchun statistikani 
ayblash mumkin emas.