Таълим вазирлиги қaрши мухaндислик иқтисодиёт институти

 
3. 3. Ташкил этиш маданияти концепцияси 
Ташкил этиш маданияти концепцияси 1980 - йилларнинг бошида АҚШда 
учта илмий оқим таъсирида ишлаб чиқилган: стратегик бошқарув соҳасидаги 
тадқиқотлар, ташкил этиш, ташкилот ҳулқ-атворининг индивидуал 
тадқиқотлари. 70-йиллар охирида бу назариялар боши берк кўчага кириб 
қолган эди, лекин ўз мазмунида ташкил этиш маданияти асосларини тўплади. 
Бугунги кунда ижтимоий ташкилотлардаги инновациялар, уларнинг 
ўзгариш механизмларига қизиқиш ортмоқда. 
Инқироз ташкилот фойдасига ишлаши мумкин, агарда бошқарув 
тизимини қайта қуриш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш вақти келиб, 
улар маълум сабаблар билан орқага сурилиб келаётган бўлса. 
Тез-тез пайдо бўладиган инқироз ҳолатларига ўз вақтида тўғри таъсир 
этиш учун уларни билиш муҳим. Улар қуйидагилар бўлиши мумкин: 
- 
бозор талабларига жавоб бермайдиган технологиянинг қўлланиши; 
- 
ишлаб чиқариш ва инсон ресурсларининг етарли бўлмаган 
концентрацияси; 
- 
ишлаб чиқариш суръатининг тез ўсиши ва бошқарув тизимининг ортда 
қолиши; 
- 
стратегик; 
- 
кадрлар билан боғлиқ; 
- 
ўз ваколатларини амалга ошириш тамойили билан боғлиқ; 
- 
маъмурий; 
Умуман жаҳон тажрибаси шундан далолат берадики, федерал ва регионал 
ривожланиш дастурларини мукаммаллаштириш - бу инқирозни енгиб, 
«ўқувчи»дан «ўқитувчи»га айланишга имкон берадиган устувор йўналишлар 
эмас. Япония тажрибаси бунинг яққол исботи. АҚШда корхоналарни сотиб 

---

25 
олиб, японлар одатда моддий-техник жиҳозларни, технология, персонални 
ўзгартирмай-дилар, лекин персонални ўқитиш ва меҳнатга рағбатлантириш, 
ишни ташкил этиш йўли билан бошқарув тизимини янгидан ташкил этадилар. 
Бошқарув ва ташкилотчилик маданиятининг янги тамойилларидан фойдаланиб, 
ақлий фаолият салоҳиятини ошириб, улар қисқа вақтда маҳсулот сифати ва 
меҳнат унумдорлигининг юқори натижаларига эришадилар. 
Бошқарувда ақл деганда мақсад сари бошловчи «ҳулқни тўғирлаш йўли 
билан турли, айниқса янги ҳолатларга мувоффа-қиятли таъсир кўрсатишга 
қобилиятлилик»
1
тушунилади. Бундай қобилият инсон томонидан ўқиш ва ўз-
ўзини тарбиялаш жараёнида эгалланади ва ривожланади. У ақлий
қобилиятларни доимо мукаммаллаштиришга чорловчи ҳар кунлик амалиёт 
натижасида ривожланиши ҳам мумкин. Ақлий қобилият ва мутахассислик 
маданий қимматликка эга бўлиб, хизматлар бозорида юқори баҳоланади. 
Бундай мулк эгалари - менежерлар нафақат катта хақ оладилар, балки йирик
капитал, қимматли қоғозлар, жамиятда юқори мартабага эга бўладилар. 
Бошқарув илми жамиятнинг муҳим ресурси бўлиб, ҳам жамият, ҳам алоҳида 
шахснинг умумий маданиятининг бир қисми ҳисобланади. 
Бошқарувнинг ақлий тизимларида ақлни ташувчи шахслар ташкил 
этилади ва ўзаро фаолият юритади. Ундан ташқари, улар ўз ақлий 
имкониятларини доимо мукаммаллаштириб борадилар. Шуни эсда тутиш 
керакки, нафақат маблағлар, қобилият, тажриба, ташкилотчилик тузилмалари, 
балки шахслар ташкилотчилиги ҳам амалга оширилади. 
Бошқарув мутахассисининг ақлий маданияти деган тушунчага ҳам 
эътибор бериш лозим. У бошқарув фаолиятида муваффақиятларга элтувчи 
қатор касбий билимлар, услубий фикрлашга эга бўлиши керак. Мутахассиснинг 
ақлий маданияти масалалари илмий адабиётлари эндигина муҳокама 
қилинмокда, бу муносабатда биринчи қадам ташланмоқда. Лекин ҳаёт ҳозирдан 
унинг шаклланишининг аниқ механизимини талаб қилмоқда. 
Ҳозирги вақтда ақлий мулк ривожланишини ҳимоялашда бошқарувнинг 
илмий салоҳиятидан фойдаланиш ва шакллантириш муҳим аҳамият касб 
этмокда. Техник ва ахборот билан бир қаторда, улар жамият ақлий
салоҳиятининг муҳим таркибини
ташкил этади.
Бошқарув маслаҳати соҳасида хизматлар хажми жуда тез ўсмоқда. 
Масалан, АКШда ҳозирги пайтда 3,5 млрд. долларни ташкил этиб, хар йили 
15% га ортиб бормоқда. Бу соҳада АКШда 50 мингга якин юқори малакали 
маслаҳатчилар ишламоқда. Улар 3та йирик ва 4 майда ассоциацияларга 
бирлашган.
Бошқарув маслаҳатлари бериш - ривожланиш стратегиясини 
ўзгартиришга, қўшимча ўсиш манбаларини топишда мураккаб муаммоларни
ечиш учун раҳбарларга мутахассис ёрдамидир. Бу билан у ўз-ўзини ташкил 
этиш ва ривожлантириш механизмини юритади. Маслаҳатчи - ижтимоий 
1
Иванова В.Н. Основы социального управления. Москва, 2000. 

---

26 
менежер, умумижтимоий ва умуминсоний неъматлар ташувчиси, у жамият 
ҳаётини турли жабҳаларига яхши мослашади.
Ташкилотдаги ҳолатни мажмуавий баҳолашдаги маслаҳатларда у бутун 
ҳаёти давомида тўплаган билимларини ишга солади. Жуда ҳам мураккаб 
масалаларни ечиш учун у энг юқори тоифали эксперт ва мутахассисларни жалб 
қилади. 
Қисқа хулосалар 
ХХ-аср охирида бошқарув ва таъминотчилик маданиятининг янги 
элементлари. «Инсон ресурси» - бошқарув ва ташкилотчилик маданиятининг 
асосий мазмуни. ХХ аср охири ижтимоий менежмент шаклланишининг умумий 
тамойиллари. Федерал, худудий, маҳаллий даражаларда инқирозга қарши 
курашишни ривожлантириш стратегияси. Инқироздан чиқиш дастурларининг 
мазмуни. Ижтимоий ресурсларни ўзлаштириш технологиялари.