Таълим вазирлиги қaрши мухaндислик иқтисодиёт институти

9.3.Бошқарув тузилмаси 
Бошқарув тузилмаси икки поғонали ва кўп поғонали бўлиши мумкин. 
Агар бўғинлар бир бошқарув поғонасида жойлашган бўлса, уларнининг 
алоқаси горизонтал характерга эга бўлади, агар бошқа-бошқа поғонада бўлса, 
вертикал бўлади. Бошқарувнинг ташкилий тузилмасида бошқарув бўғинлари 
(органлари) чизиқли ва функционалга бўлинади. Чизиқли бўғинлар - бу 
объектни бевосита мажмуавий бошқаришни амалга оширувчи, ижтимоий 
тузимнинг маъмурий алоҳидалашган бир қисми (тармоқ вазирликлари, 
корпорациялар, трестлар, уюшмалар, корхоналар, цехлар ва ҳ.к.). Функционал 
бўғинлар - бошқарувнинг бир ёки бир неча функцияларини амалга оширувчи, 
бошқарув аппара-тининг маъмурий алоҳидалашган қисмларидан иборат 
(кўмиталар, бошқармалар, бўлимлар, агентликлар, идоралар ва ҳ.к.).
Бошқарув ташкилий тузилмаларининг уч асосий тури фарқ-ланади: 
чизиқли, функционал ва аралаш: чизиқли - функционал. 

---

58 
Бошқарувнинг мураккаб тизимлари эгилувчанлигини таъмин-лаш учун 
чизиқли-функционал тузилмаларга матрицали тузилма кўринишидаги 
бошқарувнинг дастурий-мақсадли шакллари кири-тилади: лойиҳа бўйича 
бошқариш, махсулот бўйича бошқариш, текширув комиссиялари ва ҳ.к. 
Оқилона бошқарув тизимларининг шартлари ёки мезонлари сифатида 
қуйидагилар намоён бўлади: 
а) бошқарув бўғинларининг унинг функцияларига 
мослиги; 
б) бошқарув иерархиясида иложи борича поғоналар сонининг 
камлиги; 
в) ҳар бир поғонада барча зарур бошқарув функцияларига диққатни 
қаратиш; 
г) функционал бўғинларнинг функционал тармоқларга мослашиши; д) 
ҳар бир функционал бўғиннинг ягона бошқарув жараёнида иштирок этиш 
характерининг аниқ намоён бўлиши; 
е) бошқарувнинг хар бир бўғинида 
жамоалар «кириш» ва «чиқиш» манбалари сонининг энг кам бўлиши. 
Менежментнинг ташкилий тузилмаси бошқарув тузилмаси схемасида, иш 
жадвалларида, тузилмавий бўлинмалар тўғрисидаги ҳолатларда, шунингдек, 
бажарувчилар учун лавозим инструк-цияларида ҳужжатлаштирилади.