Tanlangan asarlar

bir  m arta  eslatib  o 'ta m a n ,  -   deb  davom  etdi  Segiz­

boyev  so'zlarini  joy-joyiga  q o 'yib.  -   Bekasov  bizning 

tuzumimizni,  kolxozni,  sotsialistik  musobaqani,  bizning 

bu tu n   turmushimizni 

ko'rolm aydi  -   hammasiga  tu- 

puradi.  Buni  uning  o'zi  kolxoz  partorgi  o 'r to q   Sayoqov 

oldida  oshkora  aytdi.  B undan  tashqari,  uning  harakat- 

larida  o'z  xizmat  vazifasini  o 't a b   tu rg a n   h u k u m at  va­

kiliga  suiqasd  qilish  kabi  jinoiy  ja v obgarlik  elementlari 

ham  bor.  Meni  t o 'g 'r i   tushunishlaringizni  so'raym an. 

Bekasovni  sud  javobgarligiga  to rtish   uchun  sanktsiya 

berishlaringizni  va  bu  yerdan  chiqishi  bilanoq  darhol 

qam oqqa  olinishini  so'raym an.  U n ing  jinoyatlari  ellik 

sakkizinchi  moddaga  tam om an  mos  keladi.  Bekasovning 

partiya  safida  qoldirilishi  haqida  menimcha,  gap  ham 

bo'lishi  mumkin  emas!..

310

Segizboyev  o rtiqcha  ta la b   qo'yganini  bilardi.  Lekin 

u  shuni  hisobga  olgan  ediki,  agar  byuro  Tanaboy  Beka­

sovni  jinoiy  javobgarlikka  to rtish   lozim  deb  topm asa 

ham,  har  holda  uni  partiy a  safidan  chiqarishi  aniq  edi. 

Bu  taklifni  Q ashqatoyev  q u v vatlam ay  iloji  y o 'q   edi. 

Ana  shu n d a  Segizboyevning  mavqeyi  yanada  mustah- 

kamlanardi.

-  

O 'r t o q  

Bekasov, 

siz 

o'z 

x atti-harakatlaringiz 

h aqida  nima  deysiz?  -   deb  so'radi  Q ashqatoyev  biroz 

asabiylashib.

-   Hech  narsa.  Hammasi  aytildi,  -   deb  ja v o b   berdi 

Tanaboy.  -   Demak,  men  zararkunanda,  xalq  dushmani 

ekanman,  b undan  keyin  ham  shunday  b o 'lib   qolarkan- 

man.  S hunday  bo'lgach,  nima  haqida  o'y laganim ni  bi- 

lishning  nima  keragi  bor?  Sizlar  hal  qilinglar,  o'zlaringiz 

bilasizlar...

-   Siz  o'zingizni  sof  vijdonli  kom m unist  deb  hisob- 

laysizmi?

-   Endi  buni  ISbot  qilib  bo'lm aydi.

-   Siz  o'z  aybingizni  tan   olasizmi?

-   Y o'q.

-   Nima,  siz  o'zingizni  hammadan  k o 'r a   aqlliroq  deb 

bilasizmi?

-   Y o'q,  aksincha,  ham m adan  k o 'r a   nodonroq  deb 

bilam an...

-   R uxsat  bering,  men  gapiray,  -   deb  ko'kragini 

komsomol  znachogi  taq q a n   yosh  yigit  o 'rn id a n   turdi.  U 

o 'tirg a n la r  ichida  ham m adan  yosh  bo'lib,  nimjongina, 

cho'ziq  yuzli,  k o 'rinishdan  yosh  bolaga  o'xshardi.

T anaboy  uni  endi  payqagan  edi.

«Fosh  qilaver,  bola,  ayama,  -   dedi  u  o'zicha.  -   Men 

ham  q achonlardir  shunaqa  edim,  hech  ayamasdim...»

-   G apiring,  Karimbekov,  -   deb  bosh  irg'adi  unga 

Qashqatoyev.

-   Men  o 'r to q   Bekasovning  xatti-h arak atlarin i  m a ’qul- 

layman.  U  qilmishiga  yarasha  partiya  jazosini  olishi 

kerak.  Shuningdek  o 'r to q   Segizboyevga  ham  qo'shila 

olmayman.  -   Karimbekov  ovozidagi  hayajonli  titroqni 

bosib  davom  etdi:  -   Men  o 'r to q   Segizboyevning  o'zini 

ham  m uhokam a  qilish  kerak,  deb  hisoblayman.

311

-   Ana  xolos!  -   deb  uning  so'zini  bo'ldi  kimdir.  -  

Nima,  sizda,  komsomolda  ta rtib   shunaqam i?

-   T a rtib   ham m ada  ham  bir  xil!  -   deb  ja v o b   berdi 

Karimbekov  y ana  ham  hayajonlangan  holda  qizarib.  Le­

kin  u  shunday  deb  biroz  d u d u q la n ib   qoldi.  S o 'n g   yana 

tan g   ahvoldan  qutulishga  urinib  so'z  qidira  boshladi  va 

birdan  g'a zab   bilan  keskin  gapira  boshladi:  -   Kolxozchi, 

cho'pon,  keksa  kom m unistni  h aqorat  qilishga  sizning 

nima  haqingiz  bor  edi?  M ana,  meni  xalq  dushm ani,  deb 

ko'ring-chi...  Siz  buni  kolxozda  chorvachilikning  ahvoli 

yomonligidan  xafa  bo'lganim ,  q a yg'urganim   uchun  ayt- 

dim,  deb  isbot  qilmoqchi  bo'lasiz.  N ahot  cho'p o n n in g  

sizdan  ham  ko'proq  q ayg'urganini  tasavvur  qila  olmagan 

bo'lsangiz?  Siz  uning  oldiga  borganingizda  uning  tur- 

mush  sharoiti  bilan,  ishlari  qanday  borayotgani  bilan, 

q o'zilar  nega  o'layotgani  bilan  qiziqdingizmi?  Yo'q! 

Sizning  axborotingizga  qaraganda,  siz  to 'g 'r id a n   to 'g 'r i 

uni  h aqorat  qilishdan  boshlagansiz.  Hozir  kolxozlarda 

qo'z ilatish  kampaniyasi  o g 'ir  ahvolda  ekani  hech  kimga 

sir  emas.  Men  jo y lard a  b o 'lib   turam an.  Biz  ulardan  ta la b  

qilamiz,  lekin  am alda  hech  qan a q a  yordam  bermaymiz. 

Men  komsomol  c h o 'p o n la r  oldida  j u d a   n oqulay  ahvolda 

qolaman,  to 'g 'r is i  uyalaman.  Kolxozlarda  q o 'y x o n a la r 

qay  ahvolda  ekanini  borib  bir  ko'ringlar.  O zuqa  masala- 

si-chi?  M ening  o'zim  cho'pon  bolasiman.  Q o'zichoqlar 

o 'lg a n d a   qanday  ahvol  yuz  berishini  yaxshi  bilaman. 

In stitu td a   bizni  boshqa  narsalarga  o 'qitishgan  edi.  J o y ­

larda  esa  ahvol  eskicha,  k o 'rib   joning  achiydi...

-   O 'r t o q   Karimbekov,  -   Segizboyev  uning  so'zini 

bo'ldi,  -   rahmdillik  u yg'otishga  urinmay  q o 'y a   qoling! 

His-tuyg'u  emas,  fa k tla r  kerak,  faktlar.

-   Kechirasiz,  bu  yerda  jinoyatchi  ustidan  sud  b o ‘- 

layotgani  y o'q.  Balki  partiy a  safidagi  bir  o 'rto g 'im izn in g  

ishi  o 'r to q la r c h a   m uhokam a  qilinm oqda,  -   deb  davom 

etdi  Karimbekov.  -   K om m unistning  taqdiri  hal  q ilin­

moqda.  Kelinglar,  birgalashib  o 'y la b   k o 'raylik.  O 'r to q  

Bekasov  nima  uchun  shunday  qildi.  A lbatta,  uning 

qilmishini  qoralash  kerak.  Lekin  bu  hoi  qanday  yuz 

berdi.  Kolxozning  eng  yaxshi  chorvadorlaridan  bo'lgan 

Bekasov  qanday  qilib  bu  ahvolga  tu shib  qoldi?

312

-   O 'tirin g ,  -   dedi  norozi  ohan g d a  Q ashqatoyev.  -  

Siz  bizni  masalaning  asl  m ohiyatidan  chetga  tortyapsiz, 

o 'r to q   Karimbekov.  M enimcha,  bu  yerda  o 'tirg a n la rn in g  

hammasiga  shu  narsa  aniq  ravshanki,  kommunist  Beka­

sov  o g 'ir  jinoiy  ish  qilgan.  Axir  bu  nimasi?  Shunaqayam 

bo'lad im i?  Biz  o'z  xodimlarimizning  obro'sini  tushirish- 

ga,  bizning  vakillarimizga  panshaxa  k o 'ta r ib   ham la  qi­

lishga  hech  kimga  y o'l  qo'ymaymiz!  O 'r t o q   Karimbekov, 

siz  qalb,  hissiyot  haqidagi  o'rinsiz  to rtish u v la r  o 'rn ig a 

komsomol  ishlarining  qanday  borayotgani  haqida  o 'y la b  

ko'rsangiz  bo 'lard i.  G ap  boshqa-yu,  ish  boshqa,  uka. 

Bekasovning  qilgan  ishi  bizga  saboq  bo'lishi  kerak. 

U nga  partiya  safida  o 'rin   y o'q.  O 'r t o q   Sayoqov,  siz 

kolxoz  partorgi  sifatida  bu  voqealarning  hammasini  tas- 

diqlaysizmi?  -   deb  so'radi  u  keyin  J o 'ra d a n .

-   Ha,  tasdiqlaym an,  -   dedi  rangi  quv  o'chgan  J o 'r a  

sekin  o 'rn id a n   turib.  -   Lekin  men  bir  narsani  aytmoqchi 

edim...

-   Nima  demoqchisiz?

-   Birinchidan,  men  Bekasovni  o'zimizning  partiya 

tashkilotim izda  muhokama  qilishimizni  so'rardim .

-   Bu  sh art  emas.  P artiy a  tash k ilo tin in g   a ’zolariga 

raykom  byurosi  qarori  haqida  axborot  berasiz.  Yana 

nima  kerak?

-   Shuni  aytib   o 'tm oqchi  edimki...

-  

Nimani, 

o 'r to q  

Sayoqov? 

Bekasovning 

parti- 

yaga  qarshi 

x atti-h arak atlari 

ko 'rin ib   tu rib d i. 

Endi 

buni  tu sh u n tirad ig an   joyi  y o'q.  Siz  ham  javobgarsiz. 

K om m unistlarni  tarbiyalash  sohasida  ishlarni  barbod 

qilganingiz  uchun  sizga  ham  chora  ko'ramiz.  Nima 

uchun  siz  o 'r to q   Segizboyevni  bu  masalani  byuroga 

qo'ym aslikka  k o 'ndirishga  h a ra k a t  qildingiz?  Haspo'sh- 

lamoqchimidingiz?  B em a’nigarchilik!  O 'tiring!

M unozara  boshlandi.  MTS  direktori  va  tum an  gazeta- 

sining 

redaktori 

Karimbekovni 

quvv atlab  

chiqdilar. 

H a tto   bir  nafas  u lar  T anaboyni  himoya  qilishlari  mum- 

kindek  ko 'rin ib   ketdi.  T anaboyning  esa  ruhi  tushgan  va 

hayajonlanganidan  hech  kim ning  gapini  eshitmas  edi. 

U  hadeb  o'z -o'ziga  savol  berardi:  «M ening  butu n   orzu- 

umidlarim  qayoqqa  ketd i?  Bizning  suruvlarda,  podalarda

313

b o 'layotgan  ahvol  bilan  bu  yerdagilarning  ishlari  ham 

y o ‘q.  Men  ahmoq  b o 'lib   yurgan  ekanman.  O 'z   umrimni 

kolxozni  deb,  qo'y-qo'zilarni  deb  o'tkazdim .  Hozir  esa 

bularni  hisobga  olm ayaptilar.  Endi  men  xavfli  odam- 

man.  Bilganlaringni  qilinglar.  Agar  shu  bilan  ahvol 

yaxshilanib  ketadigan  bo'lsa  achinm ayman.  Q ani,  meni 

orqamga  tepib  haydanglar,  mening  kunim  bitgan,  bop- 

layveringlar,  ayam anglar...»

Kolxoz  raisi  O ldanov  so'zga  chiqdi.  T anaboy  uning 

basharasi  va  harak atlarid a n   kim nidir  koyiyotganini  sez- 

di.  Lekin  kim ni?  U  «Kishan..  y o 'r g 'a   G ulsari...»  degan 

so'zni  eshitm aguncha  buni  tu sh u n ib   yetmadi.

-   ...  Nima  b o 'ld i  deysizmi?  -   dedi  O ld an o v   jahl  bi­

lan.  -   Biz  otni  tushovlab  qo'yishga  m ajb u r  bo'lganimiz 

uchun  u  ochiqdan  ochiq  menga,  boshingni  urib  yora- 

man,  deb  d o 'q   urdi.  O 'r t o q   Q ashqatoyev,  o 'r to q   byuro 

a ’zolari,  men  kolxoz  raisi  sifatida  bizni  Bekasovdan 

qutqarishlaringizni  so'raym an. 

H a q iq a ta n   ham  uning 

joyi  turm ada.  U  ra h b a r  xodim larning  hammasini  ham 

ko'rolm aydi.  O 'r t o q   Q ashqatoyev,  u  yerda,  eshik  orqasi- 

da  Bekasovning  menga  qilgan  do 'q -p o 'p isa larin i  tas- 

diqlovchi  g uvohlar  o'tirish ib d i.  U larni  bu  yerga  taklif 

qilish  mumkinmi?

-   Y o'q,  hojati  yo 'q ,  -   deb  jirk an g a n d ek   yuzini  bu- 

rushtirdi  Qashqatoyev.  -   Shu  ham  yetadi.  O 'tirin g .

Keyin  ovozga  qo'yishdi.

-   O 'r t o q   Bekasov  partiya  a ’zolari  safidan  o'chirilsin 

degan  b itta   tak lif  kiritildi.  Kim  qo'shiladi?

-   Bir  daqiqa,  o 'r to q   Q ashqatoyev,  -   dedi  K arim ­

bekov  va  yana  irg'ib  o 'rn id a n   turdi.  -   O 'r t o q   byuro 

a ’zolari,  biz  bu  bilan  o g 'ir  xatoga  y o 'l  qo'y ayotganim iz 

y o 'q m i?   Boshqa  ta k lif  bor  -   Bekasovning  shaxsiy  de- 

losiga  yozib  qo'yish  sharti  bilan,  q a ttiq   xayfsan  e ’lon 

qilish  bilan  chegaralansin  va  shu  bilan  birga  kommunist 

Bekasovning  partiyaviy  va  insonlik  nafsoniyatini  tah- 

qirlagani,  raykomning  vakili  sifatida  yaramas  ish  metodi 

q o 'llag an i  uchun  byuro  a ’zosi  Segizboyevga  ham  xayfsan 

e ’lon  qilinsin.

-   Demagogiya!  -   deb  baqirdi  Segizboyev.

-   T inchlaninglar,  o 'rto q la r,  -   dedi  Qashqatoyev,

314

-   Sizlar  raykomning  byurosida  o'tiribsizlar,  uylaringda 

emas,  ta rtib g a   rioya  qilishlaringizni  so'raym an.  -   Bu 

yog'i  endi  raykomning  birinchi  kotibiga  bog'liq  edi. 

U  masalani 

Segizboyev  m o 'ljallagan  tom onga  burib 

yubordi.  -   Bekasovni  jinoiy  javo b g arlik k a  tortish n in g  

menimcha  keragi  yo'q .  Lekin  u  partiya  safida  qolishga 

loyiq  emas.  Bu  masalada  o 'r to q   Segizboyev  b u tu n la y  

haqli.  Ovozga  qo'ya m a n.  Bekasov  p artiya dan  o'c hirilsin, 

degan  o 'r to q la r  q o'l  ko'tarsin.

Byuro  a ’zolari  yetti  kishi  edi.  Uchtasi  «o'chirilsin»  deb 

qo'l  ko'tardi,  uchtasi  qarshi  chiqdi.  Faqat  Qashqatoyevn- 

ing  o'zi  qoldi.  U  biroz  hayallab,  o'chirilsin,  deb  qo'l 

ko'tardi.  Tanaboy  hech  narsani  ko'rmadi.  U  o'z  masala- 

sining  hal  qilinganligini  faqat  Qashqatoyevning  kotiba 

ayolga  aytgan  so'zlarini  eshitganidan  keyingina  bildi:

P rotokolga 

yozib 

qo'y ing. 

Raykom 

byurosining 

qarori  bilan  o 'r to q   Bekasov  Tanaboy  partiya  safidan 

o'c hirildi.

«Tamom!»  -   dedi  ichida  Tanaboy,  murdadek  oqarib.

-   Men  Segizboyevga  xayfsan  berilishini  ta la b   qila- 

man,  -   dedi  bo'sh  kelmasdan  Karimbekov.

Buni  ovozga  qo'ym asa  ham  bo'lardi.  Lekin  Q a sh q a­

toyev  ovozga  qo'yish  kerak,  degan  qarorga  keldi.  C h u n ­

ki  bu  yerda  uning  o'zining  yashirin  maqsadi  ham  bor  edi.

Kim  o 'r to q  

Karimbekovning  taklifiga  q o'shiladi? 

Q o 'l  ko'tarishlaringizni  so'raym an.  -   Yana  uch  kishi 

uni  yoqlab,  uch  kishi  qarshi  qo'l  k o 'ta rib ,  Q ashqatoyev 

Segizboyevni  xayfsandan  q u tq a rib   qoldi.  «Lekin  u  buni 

bilarmikin,  bunday  xizm atning  qadriga  y etarm ikin?  Kim 

biladi  buni...  M akkor,  quv».

O d a m lar  ketishga  tayyorlanib,  o 'rin la rid a n   qo'zg'a- 

lishdi.  Tanaboy,  endi  hamma  narsa  tamom  bo'ldi,  deb 

o 'y lab ,  indamay  o 'rn id a n   tu rd i  va  hech  kimga  qaramay 

eshik  tom on  yurdi.

-   Bekasov,  qayoqqa?  -   deb  to 'x t a t d i   uni  Q a sh q a ­

toyev.  -   P artiy a  biletingizni  qoldirib  keting.

-   Q oldirib  ketay?  -   nima  hodisa  bo'lganini  Tanaboy 

endi  tu sh u n g an   edi.

-   Ha.  Stolga  qo'y ing.  Endi  siz  partiy a  a ’zosi  emassiz 

va  uni  olib  yurishga  haqqingiz  yo'q .

315

T anaboy  partb iletin i  olish  uchun  q o 'y n ig a   q o ‘1  soldi. 

O raga  ch o 'k k an   jim likda  u  ancha  ivirsidi.  U n in g   partbi- 

leti  fufaykasi,  kostumi  ostidagi  charm  x alta c h a d a   b o ‘lib, 

buni  J a y d a r  tikib  bergan  edi.  Bu  xaltachani  Tanaboy 

qayish  o'tk az ib ,  yelkasiga  osib  yurardi.  Xullas,  u  x al­

tachani  chiqarib,  undan  ko'ksining  harorati  bilan  iligan 

partiy a  biletini  oldi  va  Q a shqatoyevning  sovuq  qotgan- 

dek  ju n jik ib   ketdi.  Keyin  yana  hech  kimga  qaram asdan 

xaltachasini  q o 'yniga  solib  ketmoqchi  bo'ldi.  Shu  payt 

yana  uning  ketidan:

-   O 'r t o q   Bekasov,  -   degan  Karimbekovning  ovozi 

eshitildi. 

U n ing  yuragi  achigani  bilinib  tu rard i. 

-  

O'zingiz  nima  deysiz?  Axir  siz  bu  yerda  hech  gap 

aytmadingiz-ku.  Ehtimol  sizga  qiyin  b o 'lg a n d ir?   Biz 

o'ylaymizki,  sizning  yuzingizga  eshik  yopilgani  yo'q , 

shunday  ekan,  ertami,  kechmi  yana  partiy a  safiga  qay- 

tishingiz  mumkin. 

Shuning  uchun,  ayting-chi,  hozir 

nima  haqda  o'ylayapsiz?

T anaboy  hali  ham  qanday  bo'lm asin  uning  yelkasiga 

tushgan  g 'a m   yukini  yengillatishga  h a ra k a t  qilayotgan 

notanish  yigitga  noqulay  ahvolda  alam  bilan  qayrilib 

qaradi.

-   Men  nima  ham  derdim ?  Bu  yerda  hammasini 

gapirib  bo'lm aydi,  -   dedi  u  g'a m g in .  -   F a q a t  bir 

narsani  aytishim   mumkin.  Agar  q o'l  k o 'ta rg a n   bo'lsam  

ham,  yomon  g ap lar  aytgan  bo'lsam   ham,  hech  aybdor 

emasman.  Buni  men  sizlarga  tu sh u n tir a   olmayman.  Bor 

gapim  shu.

O ra g a  o g 'ir  jim lik   cho'kdi.

-   Hm.  Demak,  sen  partiyadan  xafa  bo'lyapsan!  -  

dedi  Q ashqatoyev  jah li  chiqib.  -   Lekin  o'zing  bilasan, 

o 'r to q .  P artiy a  senga  m aslahat  berib,  t o 'g 'r i   y o 'lg a 

soldi,  seni  suddan  asrab  qoldi.  Sen  bo'lsan g   bundan 

rozi  emassan,  aksincha,  xafa  bo'lyapsan.  Demak  sen, 

h aqiqata n  ham  partiya  a ’zoligiga  munosib  emas  ekansan. 

Binobarin,  bundan  keyin  senga  partiy a  eshigi  ochiq 

bo'lishi  dargumon  endi.

Tanaboy  raykomdan  bosiq  to rtib   chiqdi.  U  haddan 

ziyod  xotirjam   k o 'rina rdi.  Bu  -   yomon  alom at  edi, 

a lb atta.  Havo  iliq,  quyosh  ch a raqlab  tu rard i.  Kech

316

kirmoqda.  O d a m lar 

o'z

  ishlari  bilan  ketib  borishar  edi. 

Klub  oldidagi  m aydonda  bolalar  yugurib  o'y nashardi. 

T anaboy  bularga  qaragan  sari  o ‘z-o‘zidan  yuragi  ezilardi. 

Bu  yerdan  tezroq  jo 'n a s h   kerak.  Toqqa  -   o ‘z  uyiga, 

bundan  ham  yomonroq  hodisa  yuz  bermasdan  jo 'n a b  

qolish  kerak.

O t   bo g ‘laydigan  g ‘ov  oldida  uning  oti  bilan  yonma- 

yon  Gulsari  tu rard i.  Tanaboy  yaqinlashishi  bilan  k atta, 

uzun,  baq u v v a t  o t   bir  depsinib  qo'ydi  va  qora,  oso- 

yishta  ko'zlari  ishonch  bilan  unga  qaradi.  Tanaboyning 

panshaxa  bilan  boshiga  urganini  y o 'r g 'a   allaqachon 

un u tg an   edi.  Shuning  uchun  ham   u  ot-da.

Esingdan  chiqar,  Gulsari,  xafa  bo'lm a,  -   deb  shivir- 

ladi  Tanaboy  y o 'rg 'a g a .  -   M ening  ahvolim  og'ir.  J u d a  

og'ir.  -   U  shunday  deb  o tn in g   bo'y n id an   quchoqlab 

xo'rsindi  va  o 'tib   turgan  odam lardan  uyalganidan  o'zini 

z o 'r g 'a   y ig 'id a n   tiyib  qoldi.

T anaboy  otiga  minib  uyiga  jo 'n a d i.  Aleksandrovka  te- 

paligidan  o 'tg a n id a   J o 'r a   unga  yetib  oldi.  O rq a d a n   yelib 

kelayotgan  y o 'r g 'a n in g   tanish  tuyoq  dupurini  eshitishi 

bilan  Tanaboy  zarda  bilan  labini  qimtib,  o'shshaydi. 

Q a yrilib  ham  qaram adi.  Alamdan  uni  ko'ngli  g'a sh, 

ko'z  oldi  qorong'i  edi.  Endi  J o 'r a   b u tu n la y   boshqa, 

avvalgiga  sira  o'x sham asdi.  M ana  bugun  Q ashqatoyev 

bir  baqirib  berishi  bilan  xuddi  intizomli  o 'quvc hide k 

itoatkorona  o 'rn ig a  o 'tir ib   qoldi.  Keyin  nima  b o 'la d i?  

O d a m lar  unga  ishonishadi,  u  bo'lsa  t o 'g 'r i   gapni  ay- 

tishdan  q o 'rqadi.  O 'z ini  ehtiyot  qiladi,  o 'y la b   gapiradi. 

Buni  unga  kim  o 'r g a td i?   Mayli,  T anaboy  qoloq  odam, 

oddiy  kolxozchi,  u  esa  savodli,  ham m a  narsani  biladi, 

bir  um r  ra h b ar  b o 'lib   keladi.  B ularning  hammasi  Segiz- 

boyevlar  va  Q ashqatoyevlar  aytganidek  emas  ekanligini 

nahotki  J o 'r a   payqamasa!  U larn in g   so'zlari  m a ’nolikdek 

tuyulsa-da,  aslida  esa  y o lg'on  va  safsatadan  iborat 

ekanligini  nahotki  bilmasa.  U  kimni  aldayapti,  nima 

maqsadda?

J o 'r a   unga  yetib  olib, 

chopaverib  qizib  ketgan 

y o 'r g 'a n i  jilovidan  to rtib ,  yonma-yon  keta  boshlaganida 

ham,  Tanaboy  unga  o'g irilib   qaramadi.

-   Men  birga  qaytam iz  deb  o'ylagan  edim,  Tanaboy,  -

317

dedi  u  nafasini  rostlab.  -   Qarasam ,  sen  jo 'n a b   qolib- 

san...

-   Senga  nim a?  -   dedi  hamon  unga  qaram ay  T a n a ­

boy.  -   O 'z   y o'lingga  ketaver.

-   Kel,  gapirishib  olaylik.  Yuz  o 'girm a,  Tanaboy. 

D o'sto n a ,  kom m unistlarcha  gapirishamiz,  -   dedi  unga 

J o 'r a   yalingandek.

-   Men  senga  d o 's t  emasman,  buning  ustiga  endi 

kom m unist  ham  emasman.  Ha,  sen  ham  k o 'p d a n   beri 

kommunist  emassan.  Til  yog 'lam alik   qilyapsan.

-   Sen  buni  jid d iy   gapiryapsanm i?  -   deb  so'radi 

J o 'r a   past  ovoz  bilan.

-   A lbatta,  jiddiy.  So'z  tanlashni  ham   o 'rganganim  

y o 'q .  Nimani,  qayerda  va  qanday  gapirishni  ham  bil- 

mayman.  Xayr  bo'lm asa,  sen  t o 'g 'r ig a   ketasan,  men  esa 

bu  yoqqa  burilaman.

Tanaboy  shunday  deb  otni  yo'ldan  chetga  burdi, 

o'girilmasdan  va  do'stining  yuziga  biron  m arta  ham 

qaramasdan  otini  t o 'g 'r i  dala  orqali  toqqa  haydab  ketdi.

U  J o 'r a n in g   m urdaga  o 'x sh a b   oqarib  ketganini, 

q o 'lin i  cho'zib  uni  to 'x ta tm o q c h i  bo'lg an in i  va  keyin 

tom irlari  tortishib,  k o'kragini  ushlaganicha,  y o 'r g 'a n in g  

yoliga  yotib  qolganini,  og'zini  k appa-kappa  ochib  nafas 

olayotganini  ko'rm adi.

-   Ahvolim  chatoq,  -   deb  pichirladi  J o 'r a ,   chidab 

bo'lm as  o g 'riq d a n   g 'u ja n a k   bo'lib.  -   Voy,  ahvolim 

yomon!  -   deb  xirillardi  u  y ana  k o 'k a rib   ketgan  holda 

nafasi  qisilib.  -   Tezroq  ovulga,  Gulsari,  tezroq  ovulga.

Y o 'r g 'a   qorong'i,  kimsasiz  d a sh td a   ovul  sari  uchib 

borardi,  ustidagi  odam ning  ovozi  otni  cho 'ch ita rd i,  bu 

ovozda  allaqa nday  q o 'rq in c h li,  vahimali  b ir  narsa  se- 

zilardi.  Gulsari  chopib  borayotib  q o 'rq u v d a n   pishqirar 

va  quloqlarini  chimirardi.  Egar  ustidagi  odam  esa  azob 

chekar,  g 'u ja n a k   b o 'lib   titra g a n   q o 'lla ri  va  tishlari  bilan 

o tning  yoliga  mahkam   yopishib  olgan  edi.  Tizgin  chopib 

borayotgan  G ulsarining  bo'y n id a  osilib  borardi.

318

XX

Kech  b o 'lib   qolgan,  T anaboy  hali  y o 'ld a   toqqa  keta­

yotgan  bir  p ay td a   ovul  ko'c h alarid a  bir  o tliq  chopib 

yura r  va  bezovta  itla r  b e to 'x to v   hurishar  edi.

-   Hoy,  bu  hovlida  kim  bor?  Bu  yoqqa  chiq!  -   deb 

chaqirardi  u  hovli  egasini.  -   Idoraga,  partiya  majlisiga.

-   Nima  gap  o'zi?  Nima  buncha  shoshilinch?

-   Bilmadim,  -   deb  javob  berardi  xabarchi.  -   J o 'r a  

chaqiryapti.  Tezroq  kelishsin,  dedi.

J o 'r a n in g   o'zi  esa  bu  p ay td a   idorada  o 'tirg a n   edi. 

U  yelkalarini  stol  chetiga  tirab,  hansirab  nafas  olar, 

panjasi  bilan  ko'y lagi  ostidan  k o'kragini  q a ttiq   g 'ijim la r 

edi. 

O g 'r iq d a n  

ingrab, 

lablarini  tishlardi. 

K o'karib 

ketgan  yuzlarini  sovuq  te r  bosgan  va  ko'zlari  ichiga 

b otib  ketgan  edi  uning.  B a ’zan  hushidan  ketib,  nazarida 

y ana  q o rong'i  d ash tlik d a  y o 'r g 'a   ustida  kelayotgandek 

tu y u lard i...  J o 'r a   hadeb  Tanaboyni  chaqirishni  istardi, 

u  esa  nashtardek  botadigan  so'zlarni  aytib,  orqasiga 

ham  qaram ay  ketib  borardi.  T anaboyning  so'zlari  uning 

yurak-ba rini  ch    b o 'lib   kuydirar  edi...

P artorgni  bu  yerga  q o 'ltig 'id a n   suyab  otxonadan