Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Yer egàligi. Dåhli sultînligidà barcha yerlàr hukm-
dîrniki hisîb 
làngàn. Màmlàkàtdà yer egàligining àsîsiy 
turi iqtî’ bo‘lgàn. Vilîyat nîiblàri to‘plàngàn sîliqlàrning 
10–20 % ini o‘zigà qîldirishi evàzigà zàrur bo‘lgàndà sul-
tîngà o‘z qo‘shinini bårishi lîzim edi.
Yer egàligining yanà bir turi – 
õîlisà dåb nîmlàngàn. 
Õîlisà dàvlàt iõtiyoridàgi yerlàr bo‘lib, undàn îlinàdigàn 
sîliq 
làr õàzinàgà tu 
shib, dàvlàt xàràjàtlàri và màõsus qo‘-
shinni ta’minlàsh uchun ishlàtilgàn.
Yer-mulklàrning ma’lum qismi màhàlliy hind fåîdàllàri – 
zàmin 
dîrlàrgà tågishli edi. Dehli sultînligidà vàqf yerlari 
và sultîn hàdya etgàn yerlàr hàm bo‘lgàn.
Dåhli sultînligi XIV–XV àsrlarda. Eltutmishning 
vàfî 
tidàn so‘ng màmlàkàtdà tàõt uchun kuràsh kuchà-
yib kåtàdi. Bu urushlàrdà g‘îlib chiqqàn và tàõtni 
egàllàgàn Àlîuddin Õiljiy islîhîtlàr o‘tkàzib, dàvlàt õàzi-
nàsi dàrîmàdlàrini ko‘paytiràdi. Xiljiy kuchli qo‘shin 
tuzib, o‘zbîshimchà fåîdàllàrni bo‘ysundiràdi. Bu dàvlàt 
vàqtinchàlik bo‘lsà-dà o‘zining àvvàlgi qudràtini tiklàshigà 
yordàm båràdi. Dåhli sultînligining kuchli và intizîmli 
qo‘shini bo‘lishi shimîldàn mo‘g‘ullàr hujumlàrini qàytà-
rish imkonini beradi.
Õiljiyning vorisi Muhàmmàd Tug‘luq 1325-yilda tàõtgà 
kålàdi. U o‘z hukmdîrligini îtàsi pàytidà mustàqillik yo‘li-
ni tutgàn knyazliklàrni bo‘ysundirishdàn bîshlàydi. O‘zini 
«Iskàndàr Zulqàrnàynning dàvîmchisi» dåb nomla 
gan 
sultîn dàvridà Hindistîn yarimîrîli to‘liq birlàshtiriladi.
Sultînning soliq islohoti yuz bergan qurg‘oqchilik tu-
fayli muvaffaqiyatsiz tugaydi. Tug‘luqning îltin và kumush 

---

142
V BOB. OSIYO, AMERIKA VA AFRIKA XALQLARI
pullàr bilàn tång muîmàlàdà bo‘lishi mo‘ljàllàngàn mis 
tàngàlàrini zarb qildirishi uni ko‘p o‘tmày qàdrsiz 
lànib 
kåtishga, har ikki islohotning natijasiz tugashiga olib ke-
ladi.
Kåyingi hukmdîr Fåruzshîh Tug‘luq dàvridà sîliqlàr 
kà 
màytirilib, dàvlàt yerlàri dåhqînlàrgà ijàràgà bo‘lib bå-
rilàdi. Uning bîshqàruvi pàytidà qishlîq õo‘jàligi, hunàr-
màndchilikning yuksalishi, îqilînà bîshqàruvi sulton 
ga 
õàlq hîmiysi sifàtidà shuh 
ràt kåltiràdi. Àmmî màmlà 
kàtdà 
XIV àsrdà bîshlàngàn siyosiy tàrqîqlik davrida, àyrim 
knyaz 
làrning mustàqillikkà intilish jàràyo 
ni kuchà 
yib bîrà-
di.
Dåhlining kåyingi sultîni 
Màhmud 1398–1399-yillàrda 
Àmir Tåmur qo‘shinlàrigà qàrshi kuràshàdi. Låkin tàjribàli 
sàrkàrdà Màhmud qo‘shinlàrini yångib, Dåhlini zabt età-
di. Sîhibqirîn Sàmàr 
qàndgà ko‘plàb hind hunàrmàndlàri, 
må’mîrlàrini îlib qàytadi.
Shundàn so‘ng Hindistîn màydà knyazliklàrgà bo‘linib 
kåtàdi. Îràdàn o‘n yilchà vaqt o‘tib Sàyyidlàr sulîlàsi 
(1414–1451) tàõtgà kålàdi. Sàyyidlàr sulîlàsini àfg‘în qà-
bilàlàri sàrdîri Bàhlul Lî‘diy (1451–1489) tàõtdàn tushirà-
di. Uning nabirasi Ibrîhim Lî‘diy Zàhiriddin Muhammad 
Bîburgà qàrshi ku rà shàdi.
1. Dåhli sultînligi qàchîn và kim tîmînidàn tuzi-
làdi?
2. Hindistîndà yer egàligining qàndày turlàri màv-
jud bo‘lganini aytib bering.
3. Dåhli sultînligida XIV àsrdà qàndày islîhîtlàr 
o‘tkàzildi?
4. Sîhibqirîn Àmir Tåmurning Hindistîngà yuri-
shini eslàng và so‘zlàb båring.