Tarix o’tmishning ko’zgusi

Ikkinchi jahon urushining 
boshlanishi: G’arbiy frontdagi 
ahvol. Sovet davlati hududining 
yanada kengayishi.
 

---

- 122 - 
Polsha bilan band bo'lib qolgan paytda bunday imkoniyat bor edi. Buyuk Britaniya va 
Fransiyaning bu pozitsiyasi 1940-yilning bahorigacha davom etdi. Ularning faolsizligi 
urush tarixiga «g'alati urush» nomi bilan kirdi. 
Buyuk Britaniya va Fransiya o'zlarining qudratli harbiy-dengiz flotlari kuchi 
bilan Germaniyani blokada iskanjasiga olishni rejalashtirgan edilar. Ayni paytda ular 
Fransiya - Germaniya chegarasida Fransiya bunyod etgan kuchli mudofaa inshootlari 
Germaniyaning g'arbga hujumga o'tishiga yo'l qo'ymaydi, bordi-yu hujumga o'tganda 
ham, uni yorib o'ta olmaydi, deb ishondilar. 
Bu orada Sovet qo'shinlari Finlandiya armiyasini mag'lubiyatga uchratdi. 1940-
yil 12-martda sovet-fin tinchlik shartnomasi imzolandi. Unga ko'ra, Kareliya bo'g'ozi 
Viborg shahri bilan birgalikda Sovet davlatiga o'tdi. Aprel oyida Germaniya armiyasi 
G'arbiy frontda hujumga o'tdi. 9-aprel kuni Daniya va Norvegiya bosib olindi. 14-may 
kuni Golfandiya, 28-may kuni esa Belgiya taslim bo'Idi. Shimoliy Fransiyada 
joylashgan ingliz-fransuz harbiy qismlari qurshovga tushib qoldi. Biroq ularning katta 
qismt ko'p talafotlar bilan Buyuk Britaniyaga o'tib ketishga muvaffaq bo'Idi. 
O'z ittifoqchisi Germaniyaning birin-ketin zafarli g'alabalaridan ruhlangan 
Italiya 10-iyun kuni Fransiya va Buyuk Britaniyaga qarshi urushga kirdi. Qisqa muddat 
ichida Fransiya qo'shinining katta qismi tor-mor etildi. 14-iyunda nemislar Parijni 
egalladi. 22 iyun kuni Kompen o'rmonida Germaniya va Fransiya o'rtasida yarash 
bitimi imzolandi. 25-iyun kuni shunday yarash bitimi Italiya bilan Fransiya o'rtasida 
ham imzolandi. Bu bitimlarga, ko'ra Fransiya harbiy harakatlarni to'xtatdi. Armiya va 
flotni qurolsizlantirdi. Pol Reyno hukumati iste'fo berdi. 
Germaniya Fransiya hududining uchdan ikki qismini okkupatsiya qildi. Parij 
shahri ham okkupatsiya hududi tarkibida edi. Okkupatsiya qilinmagan hududda 
marshal Peten boshchiligida qo'g'irchoq hukumat tuzildi va uncha katta bo'lmagan 
Vishi shahrida joylashdi hamda Peten hukumati Germaniya bilan hamkorlik qilish 
majburiyatini oldi. 
Dastlab Fransiyaning barcha yirik siyosiy arboblari va mustamlakalardagi 
ma'muriyatlar Peten hukumatini tan olishdi. Faqat u davrda hali mashhur bo'lmagan 
general de Goll yarash bitimini ham, Peten hukumatini ham tan olmadi. U Buyuk 
Britaniyaga jo'nab ketdi. U yerda «Erkin Fransiya» harakatini tuzdi va barcha 
vatanparvar kuchlarni Germaniyaga qarshi kurashga chaqirdi. 
Asosiy raqiblari G'arbiy frontda bandligidan foydalangan Sovet davlati o'z 
hududini yanada kengaytirishga kirishdi. 1940-yilning 14-16-iyunida Sovet hukumati 
Boltiqbo'yi respublikalariga ultimatum topshirdi. Unda hukumat tarkibini o'zgartirishga 
va Sovetlarning qo'shimcha harbiy kuchlarini kiritishga rozilik berish talab etilgan edi. 
Ular noiloj rozi bo'ldilar. Sovet hukumati shu tariqa Boltiqbo'yini bosib oldi. 
Boltiqbo'yi respublikalari amalda o'z mustaqilligini yo'qotdilar. Litva, Latviya 
va Estoniya Sovet respublikalariga aylantirildi va 1940-yilning avgustida bu 
respublikalar Sovet davlati tarkibiga «qabul qilindi». 26-iyun kuni Sovet davlati 
Ruminiyadan Bessarabiyani zudlik bilan qaytarishni va Shimoliy Bukovinani berishni 
talab etdi. Ruminiya bu talablami bajarishga majbur bo'ldi va bu joylarda Moldova 
Respublikasi tuzildi va hamda Sovet davlati tarkibiga «qabul qilindi». 

---

- 123 - 
Fransiya taslim bo'lgach, Germaniyava Italiyaga qarshi yolg'iz Buyuk Britaniya 
urush harakatlari olib borardi. Buyuk Britaniya bosh vaziri U. Cherchill Germaniyaga 
taslim bo'lishdan bosh tortdi. Endi Germaniya harbiy-dengiz floti kuchi bilan Buyuk 
Britaniyani biryoqli qilishga be! bog'ladi. Biroq buning uddasidan chiqa olmadi. Buyuk 
Britaniya floti dunyoda eng qudratli flotligicha qolmoqda edi. 
Germaniya 1940-yil 15-avgustdaharbiy-havo kuchlarini Buyuk Britaniyaga 
qarshi tashladi («Dengiz sheri» operatsiyasi). Biroq Buyuk Britaniya harbiy-havo 
kuchlari ham Germaniyanikidan qolishmas edi. Shunday qilib, Germaniya Buyuk 
Britaniyani mag'lubiyatga uchratishga erisha olmadi. Ayni paytda AQSH Buyuk 
Britaniyaga yordam bera boshladi. 1941-yilning bahorida AQSH Kongressi Qo'shma 
Shtatlar hayotiy manfaatlari uchun mudofaasi muhim bo'lgan davlatlarga lend-liz 
asosida yordam berish haqida qonun qabul qildi. Buyuk Britaniya davlati mudofaasi 
AQSH hayotiy manfaatlari uchun muhim edi. 
Italiya 1940-yilning yozida Sharqiy va 
Shimoliy 
Afrikadagi 
dengiz 
mustamlakalariga qarshi harbiy harakatlar 
boshladi. Birinchi nishon Somali va Misr 
bo'ldi. 
Italiya 
armiyasi 
dastlab 
muvaffaqiyatga erisha boshladi. Biroq 1940-
yilning oxiriga kelganda Buyuk Britaniya 
armiyasi Italiya armiyasi harakatini to'xtata 
oldi. 1941-yil bahorida Buyuk Britaniya 
armiyasi 
Efiopiya