Tarix o’tmishning ko’zgusi

1932-1933-yillarda Volgabo'yi, Shimoliy Kavkaz, G'arbiy Sibir hududlarida 
ro'y bergan qurg'oqchilik natijasida SSSRda ocharchilik boshlandi. Biroq, shunga 
qaramay, g'alla tayyorlash rejalari oshirildi, bunga ko'ra g'allani eksport qilish ham 
oshdi. 1932-yil 7-avgustdagi qonunga muvofiq «sotsialistik mulkni qo'riqlash» 
bo'yicha o'ta keskin choralar ko'rila boshlandi. Xalq orasida «boshoqlar to'g'risidagi 
qonun» nomi bilan mashhur bu qonunga muvofiq kolxoz mulkini o'g'irlaganlik (dalada 
boshoq terganlik) uchun butun mulkini musodara qilgan holda o'lim jazosi yoki 10 yil 
muddatga surgun ko'zda tutildi. Ocharchilik oqibatida yuz minglab dehqonlar halok 
bo'ldilar, ayniqsa, Ukraina aholisi ocharchilikdan qattiq talafot ko'rdi. 
Mamlakatda 
o'zgacha 
fikrlovchilar 
va 
hukumat olib borayotgan siyosatga qarshi 
OGPU faoliyati. Terror va 
qatag’on Sotsiyalistik 
demokratiya” va mamlakat 
iqtisodiyoti

---

- 28 - 
chiqishlarni bostirish maqsadida «Davlat ahamiyatiga molik jinoyatlar to'g'risida»gi 
nizom e'lon qilinib, u terrorni qonunlashtirdi va huquqiy jihatdan asosladi. Stalin o'z 
siyosiy raqiblari va mavjud tuzum dushmanlarini yo'q qilish huquqini beruvchi 
qonunga ega bo'ldi. Shu vaqtdan boshlab ishdagi har qanday kamchilik, Stalinning 
buyruq va ko'rsatmalaridan har qanday chekinish davlat jinoyati xususiyatiga ega bo'la 
boshladi. OGPU (Birlashgan davlat siyosiy boshqarmasi-SSSR Xalq Komissarlar 
Kengashi huzurida 1923-1934-yillarda faoliyat ko'rsatgan davlat xavfsizligini 
qo'riqlash idorasi. Keyin NKVD tarkibiga kiritilib, Davlat xavfsiztigi Bosh 
boshqarmasi deb o'zgartirilgan). terror va qatag'onni amalga oshiruvchi idoraga 
aylandi. 1934-yilda OGPU qayta tuzilib, NKVD (Ichki ishlar xalq komissarligi)ga 
aylantirildi. 
1936-yildan boshlab Moskvada qator ko'rgazmali jarayonlar o'tkazildi. Eng 
yuqori lavozimlarda ishlagan sovet rahbarlari bo'ynilariga qo'yilgan barcha siyosiy 
ayblarni sodir etganliklariga iqror bo'ldilar. Ularning ko'pchiligi uzoq muddatlarga 
qamoq jazosiga hukm etildi, aksariyati esa qatl qilindi. Arxivlardagi hujjatlarni 
o'rganish, zamondoshlarning guvohliklari «jinoyatlar» qiynoq va qo'rqitish yo'li bilan 
ularning bo'yniga qo'yilganini ko'rsatdi. Ular oilalarining kelajagidan qo'rqib, ochiq-
oydin yolg'on ko'rsatmalar berdilar va o'zlariga o'zlari tuhmat qildilar. 
Terror harbiy rahbarlarni ham chetlab o'tmadi. Yirik harbiy qo'mondonlar, hatto 
fuqarolar urushi qahramonlari ham josuslikda ayblanib, qatl qilindilar. Jazolovchi 
idoralar va ularning qurbonlari soni yil sayin oshib bordi. 1936-1938-yillarda 
Moskvada bolsheviklar partiyasining sobiq rahbarlari ustidan sud jarayonlari bo'lib 
o'tdi. N. I. Buxarin, G. Ye. Zinovev, L. B. Kamenev, A. I. Rikov, M. P. Tomskiy va 
boshqalar fitna, diversiyalar uyushtirganlik, josuslikda ayblanib, o'lim jazosiga hukm 
qilindilar. Shundan so'ng Stalin yakka diktatorga aylandi. Ommaviy axborot vositalari 
uning qo'lida Stalin shaxsiga sig'inishni, tuzumning amaldagi va ehtimoliy 
dushmanlarini ma'naviy va ruhiy terror qilishni targ'ib qiluvchi vositaga aylanib qoldi.