Tarix o’tmishning ko’zgusi

SSSR ning 
tashkil 
topishi. 
Madaniy 
inqilob. 
Qishloq 
xo’jaligini 
jamoalashtirish
.

---

- 27 - 
uchun bir pasport tartibi va kolxozchilarda pasportlarning yo'qligi harakatlanish 
erkinligini qat'iy chegaralardi; mafkuradan har qanday chetga chiqish, o'zgacha fikrlash 
ta'qib ostiga olinardi; har narsadan shubhalanish, qo'rqish va chaqimchilik ayniqsa ayj 
oldi, sudsiz jazolash, ma'muriy surgun qilish va sudsiz xususiy mulkdan mahrum etish 
tizimi keng tarqaldi. 
SSSRda xalq xo'jaligining bir maromda, barqaror rivojlanishiga 1929-1932-
yillarda o'tkazilgan qishloq xo'jaligini jamoalashtirish qattiq zarba berdi. U qishloqning 
yangilanishi g'oyasini qo'pol ma'muriylashtirish, zo'ravonlik, xo'jasizlik va aholining 
qashshoqlashishi bilan bog'ladi. Mamlakat qishloq xo'jaligi tabiiy iqtisodiy qonunlar 
asosida emas, yuqoridan berilgan buyruq va yo'1-yo'riqlarga ko'ra rivojlana boshladi. 
Kolxozlar davrining birinchi yiliyoq Rossiya tarixida bo'lmagan ocharchilikni 
yuzaga keltirdi. U 30 mln. aholini qamrab oldi. Ocharchilik Ukraina, Don, Shimoliy 
Kavkaz, Volgabo'yi, Janubiy Ural, Qozog'istondagi g'alla yetishtiruvchi hududlarda 
ro'y berdi. Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan eng kam darajada ta'minlash 
maqsadida mamlakatda kartochka tizimi joriy qilindi. 
G'alla tayyorlash kampaniyalari 1932-yildan boshlab dehqonlarga qarshi 
chinakam urushlarga aylandi. Har kuzda qishloqlarga g'alla bo'yicha maxsus vakolat 
olgan xodimlar yopirilardi. Sabr kosasi to'lgan dehqonlar qo'lga qurol oldilar. 
«Quloqlar isyonlari»ni bostirishga Qizil armiya qismlari tashlandi. O'n minglab 
dehqonlar sudsiz otib tashlandi, yuz minglab dehqonlar badarg'a qilindi, ularning 
ko'pchiligi surgun qilingan yerlarida halok bo'ldilar. «Quloq» -iqtisodiy jihatdan erkin 
tovar ishlab chiqaruvchi-iqtisodiyotni ma'muriy boshqarish tizimi doirasiga sig'mas edi. 
O'z xo'jaligida yollangan ishchi kuchidan foydalangani uchun u ekspluatatsiya qiluvchi, 
demak, sovet hukumatining dushmani deb e'lon qilindi. Xo'jaligini yo'lga sola bilgan 
millionlab dehqonlar sinfiy dushman deb e'lon qilinib, mamlakatning olis hududlariga 
surgun qilindi. 
Jamoa xo'jaliklari (kolxozlar) SSSR totalitar tuzumining ajralmas bo'g'iniga 
aylandi. Maxsus tashkil qilingan tizim qishloqdan shahar, armiya, sanoatni ta'minlash 
uchun zarur bo'lgan mahsulotlarni sog'ib olish bilan shug'ullandi. O'rniga o'rin qilib 
qishloqqa mahsulot qaytarilmadi. Mustaqil, qonun bilan muhofaza qilingan dehqon 
o'rniga qishloqda ishining sifati, mehnatining natijasiga befarq yollanma ishchi 
yetakchi o'ringa chiqdi. Uning bu befarqligi sababi shunda ediki, yer ham, uning 
ne'matlari ham unga tegishli emasdi.