Ташкилотларнинг фаолияти режа: Ақш ва Буюк британияда миллий профессионал бухгалтерлар ва аудит ташкилотлари фаолияти

Японияда бухгалтерия ҳисоби

Японияда бухгалтерия ҳисоби тарихининг бизгача етиб келган илк ёзувлари 1520 йилга тўғри келади.Мана шу йили бухгалтерия ҳисобини юритиш тартиби тўғрисида буйруқ чиқарилди. Қадимги Японияда бухгалтерия ҳисоби оддий тизим бўйича юритилган: дастлаб фақат хронологик ёзувлардан фойдаланилган, кейин эса бир вақтнинг ўзида ҳам хронологик, ҳам тизимли ёзувлар ишлатилган. Биринчи марта Японияда икки томонлама бухгалтерия ҳисоби 1865 йилда Эдо даврида ўрганилган. Бироқ, амалда у 1872 йилда Япония Миллий банки кўрсатмалари тасдиқланганидан кейин ва Молия вазирлиги томонидан "Банк ҳисоби усули" (Гинко Боки Сеико) ҳужжати нашр этилгандан кейин қўлланила бошланди.

1890 йилда Токио ва Осакада фонд биржалари ва акциядорлик жамиятлари пайдо бўлиши билан Савдо кодекси (сёуҳоу) чиқарилди, унга кўра акциядорлик жамиятлари ўзларининг мол-мулки ва баланслари тўғрисида жамоатчиликка маълумот беришлари шарт эди. Айнан шу йилдан бошлаб Японияда бухгалтерия ҳисобининг ривожланиши бошланди. Бундан ташқари, Савдо кодексида ходимларнинг аудиторлари томонидан бухгалтерия ҳисобини мажбурий текшириш белгиланган. Бироқ, ички аудиторнинг роли ички аудитор ролига тенг эди ва сертификатланган профессионал бухгалтер бўлиши шарт эмас эди. Бу одамлар фақат аудиторлар деб аталган, лекин аслида улар ҳеч қандай назорат функцияларини бажармаганлар.
1896 йилда даромад солиғи жорий этилди, шундан сўнг оддий бухгалтерлардан ташқари компанияларга солиқ тўлаш соҳасида профессионал маслаҳатлар берадиган солиқ агентлари мавжуд эди.
1914 йилда "Рўйхатдан ўтган бухгалтерлар тўғрисида" ги қонуннинг биринчи лойиҳаси тайёрланди, аммо ҳал қилинмаган муаммолар туфайли у рад этилди. Бу қонуннинг барча лойиҳалари 8 марта муҳокамага қўйилган ва орадан 13 йил ўтиб, 1927-йилда “Рўйхатга олинган бухгалтерлар тўғрисида”ги қонун қабул қилинган. Бироқ, унда бухгалтерларни ҳимоя қилувчи ҳеч қандай қоида мавжуд эмас эди. Университетда бухгалтерия ҳисобини ўрганган ёки бухгалтер сифатида камида бир йиллик тажрибага эга бўлган ҳар бир киши профессионал бухгалтер сифатида рўйхатдан ўтиши мумкин.
Иккинчи жаҳон уруши даврида солиқлар сезиларли даражада ошди. Шу муносабат билан Япония миллий ҳукуматининг солиқ ислоҳотлари билан боғлиқ сиёсатини муваффақиятли амалга оширишни таъминлаш мақсадида 1942 йилда "Солиқ агентлари тўғрисида"ги қонун қабул қилинди.
Иккинчи жаҳон урушида Япония мағлубиятга учрагач, кейинги барча ислоҳотлар иттифоқдош ишғол кучлари (ГҲҚ) Бош штаб-квартираси томонидан амалга оширилган ишғол сиёсатининг бир қисми бўлди. Ушбу сиёсатнинг асосий йўналиши Япония молия бирлашмаларини (зайбацу) тарқатиб юбориш, қимматли қоғозлар бозорини демократлаштиришни ва Япония иқтисодиётига хорижий капитални жалб қилиш учун зарур шарт-шароитларни таъминлаш билан боғлиқ иқтисодий ислоҳотлар эди.
Хорижий инвесторларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида 1948 йилда “Қимматли қоғозлар ва фонд бозори тўғрисида”ги қонун қабул қилинган бўлиб, у молиявий ҳисоботларда зарур ма’лумотларни мажбурий равишда ошкор этиш ва уни мустақил аудиторлар томонидан тасдиқлашни назарда тутади. Ушбу қонун Америка қонунчилигини деярли бутунлай такрорлади, хусусан:
1933 йилдаги Қимматли қоғозлар тўғрисидаги қонун ва 1934 йилги Фонд биржаси қонуни. Японияда профессионал аудиторлар бўлмагани ва ишғол қилувчи кучлар қўмондонлиги рўйхатдан ўтган профессионал бухгалтерларни янги қонунчилик бўйича ишлашга тайёр эмас деб ҳисоблаганлиги сабабли, бухгалтерлик ташкилотини яратиш билан боғлиқ муаммолар пайдо бўлди. аудит тизими. Шу сабабли, 1948 йилда "Умумлаштирилган бухгалтерлар тўғрисида"ги қонун (CПА) қабул қилинган бўлиб, у камида уч йиллик амалий тажрибага эга бўлган рўйхатдан ўтган бухгалтерлар учун махсус имтиҳондан ўтишни назарда тутади. Илгари мавжуд бўлган бухгалтерия тизими бекор қилинди. Агар илгари кўплаб бухгалтерлар ҳеч қачон аудиторлик процедураларини бажаришга ҳаракат қилмаган бўлса, энди босқинчи кучлар қўмондонлигининг саъй-ҳаракатлари билан улар буни ўрганишлари, шунингдек, Ғарбда қабул қилинган бухгалтерия ҳисоби тамойилларини ўзлаштиришлари керак эди.
Босқинчи кучлар қўмондонлиги томонидан олиб борилган ислоҳотлар Японияда солиқ тизимига таъсир кўрсатди. 1947 йилда Японияга Колумбия университети профессори К.С. бошчилигидаги бир гуруҳ экспертлар келди. Шоуп, солиқ тизимини ислоҳ қилиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиши керак эди. Гуруҳ томонидан таклиф қилинган К.С. Тўғридан-тўғри солиқларга қаратилган прогрессив солиққа тортишнинг Шоупа тизими бугунги кунда ҳам Японияда амал қилади. Бундан ташқари, К.С.нинг тавсиялари. Шоуп солиқ агентларининг паст малакасига ишора қилди, шунинг учун урушдан кейинги солиқ маъмурияти кўпинча тушунмовчиликларга дуч келди. Натижада солиқ агентлари фаолияти билан боғлиқ эски тизимни бекор қилиш тўғрисида қарор қабул қилинди. 1951 йилда "Солиқ ҳисобчилари тўғрисида"ги қонун қабул қилинди, у ҳали ҳам амал қилади.
Натижада Японияда бухгалтерларнинг иккита профессионал гуруҳи тузилди. Улардан биринчиси – сертификатланган бухгалтерлар – бухгалтерия ҳисоби ва аудит хизматларини кўрсаца, иккинчиси – солиқ ҳисоби масалаларига ихтисослашган солиқ ҳисобчилари. Бухгалтерларнинг иккала профессионал гуруҳи ҳам ўз ташкилотларини яратдилар ва сертификатланган бухгалтер унвонига эга бўлиш учун имтиҳондан ўтганларга қатъий талаблар қўйдилар.
Япония континентал бухгалтерия моделига мансуб бўлиб, бухгалтерия тизими солиққа тортиш таъсирида шаклланади ва ишлайди. Бухгалтерия фойдаси солиқ солинадиган фойдага тенг, фақат солиқ солинадиган база тузатиладиган харажатларнинг айрим турлари бундан мустасно, агар ушбу харажатлар белгиланган меъёрдан ошса. Бухгалтерия ҳисоби қонун билан тартибга солинади, солиққа тортиш ва макроиқтисодий тартибга солишнинг давлат эҳтиёжларини ҳисобга олишга қаратилган ва асосан консервативдир. Корхоналар ва банклар - капиталнинг асосий таъминловчилари ўртасида яқин алоқалар мавжуд. Бухгалтерия ҳисоби амалиёти давлат манфаатлари устуворлиги та’сирида шаклланади ва солиққа тортишга нисбатан ҳукумат талабларини қондиришга қаратилган.
Барча миллий тўғридан-тўғри ва билвосита солиқлар ҳамда йиғимларни тўлашдан бўйин товлаш ҳолатларини ҳисоблаш, ундириш ва уларга чек қўйиш бўйича барча функсиялар Молия вазирлигининг “ташқи бўлими” сифатидаги Миллий солиқ бошқармаси (МТЖ) зиммасига юклатилган. Истисно фақат Молия вазирлигининг ваколатига кирувчи божхона тўловлари ва кема йиғимлари ҳисобланади.
Ҳозирги кунда Японияда 50 га яқин турли солиқлар мавжуд бўлиб, улар марказий ва маҳаллий, тўғридан-тўғри ва билвосита, мунтазам ва мақсадли бўлинади. Давлат бюджетига барча солиқ тушумларининг асосини (тахминан 70%) даромад солиғи ва юридик шахслар солиғи ташкил этади. Даромад солиғи жисмоний шахслар оладиган барча турдаги даромадлардан ундирилади. Истеъмол солиғи деярли ҳар бир маҳсулот ёки хизматдан 5% ставкада ундирилади. Ушбу солиқ товар нархига киритилганлиги ва истеъмолчи томонидан тўланганлиги сабабли у билвосита солиқ сифатида таснифланади. Ушбу солиқ эр участкаларини олди-сотди операциялари, коммунал хизматлар, мактабга кириш ва ўқиш учун тўловлар, шифокор томонидан профилактик текширувлар учун тўловлар ва бошқалардан озод қилинади. 3% истеъмол солиғига қўшимча равишда, бир кунлик иссиқ булоқ учун 150 ен ва голф майдонида бир кун учун 800 ен.
Маҳаллий солиқлардан энг муҳими яшаш ҳуқуқи бўйича солиқдир. У жисмоний ва юридик шахсларнинг ўтган йилдаги даромадларидан ундирилади. Бундан ташқари, ҳар бир киши уни тўлаши керак ва бу йил Япония фуқаросининг на даромади, на иши бўлиши муҳим эмас - асосийси, у ўтган йили пулга эга бўлган. Даромад солиғини тўлаши шарт бўлган шахс 1 январдан 31 декабргача бўлган давр учун ўз даромадларини ва тегишли солиқ суммасини ҳисоблаши ва бу маълумотни 16 февралдан 15 мартгача бўлган даврда маҳаллий солиқ органига хабар қилиши керак. Кечиктирилган тақдирда солиқ 15% га ошади. Ҳисоблашда барча даромадлар келиб тушиш манбасига қараб ўн турга бўлинади: пул маблағлари депозитлари, улушлар, кўчмас мулкка эгалик қилиш, тадбиркорлик фаолиятидан олинган даромадлар, ўрмон ерлари, иш ҳақи ва бошқалар. Ҳар бир даромад моддаси бўйича харажатлар. турлича ҳисобга олинади.
Япониядаги автомобил эгалари қийналмоқда - улар бир қатор солиқларни тўлашлари керак: автомобил сотиб олиш учун 3% истеъмол солиғи ва автомобил сотиб олиш учун солиқ, бензинга солиқ, автомобилнинг ўзига ва унинг оғирлигига солиқ. Япония бошқа мамлакатларга нисбатан энг юқори солиқ ставкаларига эга. 1988 йилда солиқ шкаласини соддалаштирган ва фоиз ставкасини пасайтирган ислоҳотдан кейин ҳам максимал марказий даромад солиғи ставкаси 50% (30 миллион иендан ортиқ даромад учун) ни ташкил қилади. Агар сиз 15% яшаш солиғини қўшсангиз, жами 65%, АҚШда эса максимал ставка атиги 35%.
Ички даромад хизмати тўлдирилган солиқ декларациясининг тўғрилиги бўйича тасодифий текширувлар ўтказади. Республика солиқ бошқармаси ва ҳудудий солиқ бошқармаларининг инспексия ва инспексия бўлимлари турли ахборот тармоқларидан олинган маʼлумотларни йиғади ва таҳлил қилади. Агар тергов натижалари солиқ тўлашдан бўйин товлаш ёки фирибгарлик фактини аниқласа, солиқ терговчиси жиноий текширув ўтказиш зарурлиги тўғрисида қарор қабул қилади. Текширув фақат суднинг рухсати билан амалга оширилиши мумкин. Суд қарори олингандан сўнг компаниянинг биноларида тинтув ўтказилади, бухгалтерия китоблари ва бошқа ашёвий далиллар бўйича ҳибсга олинади, компаниянинг ҳақиқий молиявий аҳволини аниқлаш учун турли хил чоралар кўрилади. Бундай текширувлар натижасида бошланган ишларда эҳтимоллик кўпинча юз фоизни ташкил қилади. Қоидага кўра, нақд пул билан шуғулланадиган ташкилотлар, масалан, казинолар, шифохоналар, чакана савдо дўконлари даромадларни яширишга дуч келишади.
Ҳисоб-китобларни икки томонлама ёзиш усули Японияда фақат 1873 йилда хорижий китобларнинг таржималари туфайли амалий қўлланилишини топди. Мамлакатда харажат ва бухгалтерия ҳисоби бўйича биринчи таржима нашри 1887 йилда нашр этилган. Илгари фақат Токугава даврида (1598 - 1876) қўлланилган анъанавий япон ҳисоби усулларидан фойдаланиш бўйича адабиётлар мавжуд эди.
Фақат ХИХ асрнинг иккинчи ярмида тарқалди. Японияда икки томонлама бухгалтерия ҳисоби харажатларни ҳисобга олиш ва харажатларни ҳисоблашда инқилоб қилди.
Бухгалтерия ҳисобининг янги усулларига ўтиш зарурати ишлаб чиқариш ҳажмининг тез ўсиши ва жаҳон иқтисодиётига интеграциянинг бошланиши билан боғлиқ эди.
1873 йилда Шотландия банкининг Япония бўлимида ишлаган Александр Аллан Шанд "Банкларда бухгалтерия ҳисоби усули" китобини тайёрлади. Унинг чиқарилиши Японияда 266 йил давомида мавжуд бўлган христиан динига эътиқод қилиш тақиқининг бекор қилиниши туфайли содир бўлди.
Шу билан бирга, Якичи Фукузава томонидан япон тилига таржима қилинган Брайтон ва Страттоннинг "Бошланғич бухгалтериянинг умумий курси" Америка дарслиги нашр этилди.
Харажатлар ҳисоби бўйича адабиётлар орасида 1887 йилда нашр этилган Арисаванинг "Саноат корхоналари учун бухгалтерия дарслиги"ни ажратиб кўрсатиш мумкин.У Англия-Америка ҳисоби бўйича қўлланма эди.
Японияда бухгалтерия ҳисоби назарияси ривожига муҳим ҳисса Тазакининг профессионал бухгалтерия журналида чоп этилган мақоласи бўлди. Муаллиф харажатларнинг аниқ ва тезкор ҳисоби ва харажатлар ҳисобисиз мамлакатда бозор иқтисодиётини ривожлантириш мумкин эмаслигини таъкидлаган.
Ушбу асарнинг нашр этилиши билан ҳисоблашнинг ўрни ва аҳамиятини англаш бошланади. Чизиқли амортизациянинг қолдиқ қийматини ҳисобга олмаган ҳолда тарқалиши бунга далил сифатида қаралиши мумкин. Амортизация ставкаларининг қолдиқ қиймат миқдорига камайиши Англия-Америка қарашларининг бухгалтерия ҳисобига таъсирининг кенгайиши билан бирга кейинроқ содир бўлади.
Биринчи жаҳон урушидан кейин мамлакатдаги асосий вазифа ишлаб чиқаришни рационализация қилиш эди. 1930 йилда Савдо ва саноат вазирлигида саноатни рационализация қилиш бўйича фавқулодда бўлим ташкил этилди. Кейинчалик, унинг асосида Молиявий бошқарув қўмитаси тузилди ва 1932 йилда улар молиявий ҳисоботларни тузиш қоидаларини ишлаб чиқдилар, унинг бўлимларидан бирида харажатларни ҳисоблаш ва харажатларни ҳисобга олиш усули батафсил тавсифланган.
Белгиланган нархлар тўғрисида Ҳукумат қарори қабул қилинди ва таннарх ва харажатлар ҳисобининг вазифаларидан бири расмий нархни шакллантириш учун ҳисоб-китоб базасини та’минлаш эди. Япония ҳарбий саноатининг эҳтиёжлари армияни 1939 йилда уруш заводлари ва ишлаб чиқарувчилари учун харажатлар ва ҳисобга олишнинг асосий тамойилларини нашр этишга мажбур қилди. Харажат баҳоси, ушбу ҳужжатга кўра, "уларни сотишдан кейин ҳақиқатда истеъмол қилинган элементларнинг умумий иқтисодий қиймати" сифатида белгиланган. Қизиғи шундаки, харажатлар таркибига ишлаб чиқарилган маҳсулотлар билан эмас, балки сотиш билан боғлиқ бўлган харажатлар киритилган. Шундай қилиб, таннарх (сотиш ва умумий харажатлар) "адолатли фойда" ни аниқлаш ва "адолатли нарх" ни ҳисоблаш учун асос сифатида кўриб чиқилди.
Ушбу чора-тадбирларнинг мақсади нархларни пасайтириш ва ишлаб чиқаришни кўпайтириш эди. Ўз навбатида, денгиз флоти департаменти 1940 йилда денгиз флоти ишлаб чиқарувчилари учун харажатлар ва ҳисобнинг асосий тамойилларини чиқарди. Шуни таъкидлаш керакки, иккала ҳужжатда учта асосий тамойил акс эттирилган: стандарт харажатларни йиғиш, сметаларни назорат қилиш ва ишлаб чиқариш кўрсаткичларини таққослаш. Бироқ, умумий қоидаларга қарамай, ушбу норматив ҳужжатлар сезиларли даражада фарқ қилди. Армия қоидалари батафсилроқ эди, аммо тизим этишмаслигидан азият чекди, денгиз қоидалари қисқа бўлиб, тушуниш жуда қийин эди.
Джиро Асаба таъкидлашича, таннарх - бу монополиялар томонидан ишчилар ва хизматчиларнинг эксплуатациясини яширадиган пардоздир. Худди шу қаторда бошқа баёнотлар ҳам мавжуд.
Ҳисоблаш, муаллифнинг фикрига кўра, юқоридан ўрнатилган тартиб эмас, балки Японияда бухгалтерия ҳисобининг органик ривожланишининг натижасидир. Ҳисоблаш, юқорида айтиб ўтганимиздек, феодал даврда вужудга келган ва 19-аср охири — 20-аср бошларида ишлаб чиқариш билан бирга ривожланган. Ушбу процедуранинг Япония ва Америка армияларининг талабларига бўйсуниши фақат бухгалтерия ҳисобини ўзгартиришнинг табиий жараёнини тезлаштирди, чунки ҳаёт билан оқланган қоидалар ҳарбийларнинг меъёрий ҳужжатларидан сақланиб қолган. Шундай қилиб, таннархни ҳисоблаш бухгалтерия ҳисобининг ажралмас қисмига айланди.
Аммо шуни таъкидлаш керакки, 1966 йилгача бухгалтерия ҳисобининг ўзига асосан ҳуқуқий тушунчалар таъсир кўрсатган. Ва Каззуо Моритонинг бухгалтерия ҳисоби мантиғи тобора кўпроқ Тижорат кодекси мантиғига ўз ўрнини босаётганига ишониши бежиз эмас. Ушбу тенденциянинг изчил ривожланиши 1966 йилда бухгалтерия ҳисоби ва солиқ қонунчилиги ўртасидаги фарқлар тўғрисида норматив ҳужжат чиқарилишига олиб келди. Ушбу сиркуляр бухгалтерия ҳисоби ва солиққа тортиш ўртасидаги аниқ чегарани белгилаб берди ва уни Японияда бухгалтерия ҳисобининг ривожланишига қўшган катта ҳиссаси деб ҳисоблаш мумкин. Аммо шуни таъкидлаш керакки, жорий бухгалтерия тизими бир қатор муҳим камчиликларга эга:
 Умумий тамойилларни тан олиш фойдаланувчиларга молиявий ҳисобот ма’лумотларининг аниқлиги ва ишончлилиги хаёлини беради. Бироқ, бу маълумотлар оддий эмас ва бухгалтерия ҳисоби тамойилларининг методологияси маълум бир шартлилик билан тавсифланади;
 профессионал матбуот ва айниқса рақобатбардош журналларнинг кўпайиши, кўплаб мунозарали саволларга жавоб беришга шошилиш, кўплаб ноқобил жавобларнинг чоп этилишига олиб келади, ўқувчиларни чалғитади;
 бухгалтерия ҳисоби тамойиллари мазмунидан ўзгарувчан ҳаёт талабларидан ва Савдо кодекси қоидаларидан орқада қолиш;
 Ғарб, асосан америка адабиётининг “фетишлашуви”, унинг танқидсиз ўқилиши айрим ҳолларда бухгалтерия ҳисоби муаммоларини ҳал қилишни мураккаблаштиради;
 ижтимоий муҳит ва экология билан боғлиқ муаммоларни унутиш;
 аудиторларнинг ўз мижозлари муаммоларига қизиқмаслиги. Бу камчиликларни бартараф этиш бухгалтерия ҳисоби назариясининг ривожланиши билан боғлиқ.
Ҳозирги босқичда Япониянинг бухгалтерия ҳисоби тизими ўзаро боғлиқ бўлган учта ҳуқуқ соҳасига асосланади: тижорат, солиқ ва айирбошлаш.
Японияда корхоналарда бухгалтерия ҳисоби бўйича жамоат коллегияси ташкил этилган бўлиб, унда қуйидаги қоидалар ва бухгалтерия ҳисоби стандартлари нашр этилган:
 корхоналар учун бухгалтерия ҳисоби стандартлари;
 корхоналарда тижорат қонунчилигини бухгалтерия ҳисоби стандартлари билан мувофиқлаштириш тўғрисидаги низом;
 корхоналар учун бухгалтерия ҳисоби стандартларига шарҳлар;
 корхоналарда бухгалтерия ҳисоби стандартларини бошқа қонунлар ва ме’ёрий ҳужжатлар билан мувофиқлаштириш бўйича бир қатор тушунтиришлар;
 тайёр маҳсулот таннархини ҳисоблаш стандартлари;
 валюта операцияларини ҳисобга олиш стандартлари;
 консолидацияланган молиявий ҳисоботларни тайёрлаш стандартлари ва уларга шарҳлар;
 ярим йиллик ҳисоблар тўплами учун молиявий ҳисобот стандартлари;
 инфляция ҳолатида молиявий ахборотнинг ошкоралигини тартибга солиш ва бошқалар.
Япониядаги йирик ва кўпчилик ўрта корхоналар монополистик уюшмалар - аксиядорлик жамиятлари таркибига киради. Кўпгина бошқа мамлакатларда бўлгани каби, ҳар бир компаниянинг бухгалтерия бўлими икки қисмга бўлинган: молиявий ва ишлаб чиқаришни бошқариш.
Молиявий ҳисоб, қоида тариқасида, даромадлар ва зарарлар, активлар ва мажбуриятлар, ҳисоб-китоб операциялари ҳисобини юритади, молиявий ҳисоботларни, маблағлар манбаларининг якуний балансини, уларни жойлаштириш ва ишлатишни тузади.
Ишлаб чиқариш ҳисоби корхоналарнинг алоҳида бўлинмалари ўртасида тақсимланган. Унинг вазифаларига одатда таннарх стандартини ҳисоблаш, турлари, шаклланиш жойлари ва ҳисобланган объектлар бўйича ҳақиқий харажатларни ҳисобга олиш ва назорат қилишни ташкил этиш, ишлаб чиқариш харажатлари бўйича смета ва ҳисоботларни тайёрлаш ва таҳлил қилиш киради.
Япония корхоналарида бухгалтерия ҳисоби маълумотлари бўйича молиявий ҳисобот йилига икки марта тузилади. Сабаби, аксиядорлик жамиятлари 1 январ ва 1 июл кунлари дивидендларни ҳисоблашлари шарт.
Иқтисодий вазиятнинг беқарорлиги ва инфляция туфайли япон бухгалтерлари учун алоҳида муаммо жорий активлар ва инвестиция харажатларини баҳолаш, амортизация ва захираларни ҳисобдан чиқаришни танлашдир. Уни ҳал қилишнинг қийинлиги шундаки, бухгалтер белгиланган қоидаларга қатъий риоя қилиш зарурати ва компания учун максимал фойда олиш истаги ўртасида мувозанатни сақлаши керак.
Қонунда белгиланган қоидалардан бири ҳисоб-китобларнинг бир қатор даврларида қўлланиладиган баҳолаш ва ҳисобдан чиқариш усулларининг ўзгармаслигидир. Ушбу ўзгармаслик бир хил санадаги ҳисоботларнинг турли шаклларидаги кўрсаткичларни ҳисоблашнинг ягона методологиясини, уларнинг ўзаро боғланишини ва турли йиллардаги молиявий ҳисоботлар маълумотларининг узлуксизлигини таъминлаши керак.
Солиқ департаменти текширувлар пайтида амал қиладиган яна бир қоида шундаки, инвентаризация қиймати маълум бир вақтда мавжуд бўлган баҳолашдан ошмаслиги керак. Шу билан бирга, лицензиялар ва патентларни шартли баҳолаш мақбул деб ҳисобланади.
Бухгалтерия ҳисобида счётлар режасини шакллантиришнинг ўнлик тизими тамойилларидан фойдаланилади, уларнинг қўлланилиши қонун билан тартибга солинмайди.
Ишлаб чиқариш таннархини камайтириш муаммосига алоҳида аҳамият берилади. Бунинг сабаби, Япониянинг хом ашё ресурслари чекланганлиги ва бошқа етакчи саноати ривожланган мамлакатларга нисбатан ишлаб чиқаришни экстенсив ривожлантириш имконияти анча кам. Шу муносабат билан япон тадбиркорлари ишлаб чиқариш таннархини пасайтиришни ички ва ташқи бозордаги рақобатда омон қолишнинг асосий воситаси деб билади.