Teleboshlovchi boʻlib qolsam nutqiy mavzuning maqsadi

Oʻqib tushunish. Muhokama.
 
Ikki matnni taqqoslab oʻqing. Rasmiy va norasmiy nutqqa oid oʻrinlarni 
oʻzaro farqlashga harakat qiling. 
1. Sizningcha, aynan qaysi soʻzlar rasmiy va norasmiy nutqni bir-biridan 
farqlab turibdi? 

Mazkur savol oʻquvchilarning eʼtiborini ikkala nutqqa xos boʻlgan til 

birliklariga qaratishdan iborat. Bunda oʻquvchilar bir xil mazmunni ikki xil usul 
bilan yetkazish mumkinligini anglashi lozim.
Oʻqituvchi bu jarayonda mana shu xabarni yetkazishdagi murojaat birliklari, 
kesimlik shakllarini farqlab aytib berishi maqsadga muvofiq. 
2. Gaplarning tuzilishi va ifoda maqsadiga eʼtibor bering. Ular qaysi 
xususiyatlariga koʻra rasmiy va norasmiy nutqqa xos boʻla oladi? 

Ikkala matn tarkibida ham xabar mazmunidagi darak gap qoʻllangan, shu 

bilan birga norasmiy nutqqa xos soʻroq, buyruq gaplarning qoʻllanishi 
mumkinligini oʻquvchilar matn orqali aniqlab, aytib bera olishlari lozim. 
2. Ayting-chi, rasmiy nutq qachon, qanday vaziyatda qoʻllanishi mumkin?

Bunda oʻquvchilardan “rasmiy” soʻzining maʼnosiga urgʻu qaratgan holda 

rasmiy nutq qoʻllaniladigan vaziyatlar: yigʻilish, anjuman, tadbir kabi misollarni 
aytib berishlari nazarda tutilgan. Oʻqituvchi dastlab oʻquvchilarning fikrini tinglab, 
soʻngra ushbu nutq qoʻllaniladigan vaziyatlar haqida maʼlumot berish lozim. 
3. Rasmiy nutqning ustunligi nimada? Kamchiligi-chi? 

Bu oʻquvchiga quyidagi misollar orqali izohlab beriladi: rasmiy nutqda 

axborot qisqa va loʻnda, ortiqcha emotsiyasiz, rasmiy uslubda, murojaat til 

---

birliklari(azizlar, qadrdonlar, koʻrdingizmi?,)dan foydalanmagan holda darak 
gaplar orqali yetkaziladi.
4. Norasmiy nutq qachon, qanday vaziyatda qoʻllanishi mumkin?

Bu savolda oʻquvchilar asosiy eʼtiborlarini norasmiy soʻziga qaratib, unga 

xos til birliklari orqali qanday vaziyatlarda qoʻllanishini misollar bilan aytishi 
lozim. Masalan, toʻy-tomoshalarda soʻzga chiqqanda, bayram tadbirlaridan 
misollar keltirishi mumkin. Oʻqituvchi bu jarayonni maktab bilan bogʻlashi, 
“Navroʻz, Yangi yil” bayramlarida qanday tadbirlar qilinishini eslatib, undagi 
boshlovchilar nutqi bilan misollar keltirishi maqsadga muvofiq.
5. Norasmiy nutqning ustunligi nimada? Kamchiligi-chi? 

Oʻquvchilar javobini tinglab boʻlib, quyidagicha izoh berish mumkin: 

norasmiy nutqda axborotni yetkazish erkin, tomoshabinlar eʼtiborini qaratish 
uchun azizlar, qadrdonlarim,...kabi til birliklarini qoʻllash, soʻroq, darak, undov 
gaplardan foydalanish, his-hayajonini, emotsiyasini ifodalash mumkinligi ustun 
tomoni boʻlsa soʻzlashuv uslubiga oid til birliklaridan koʻp foydalanishi kamchiligi 
deb aytishimiz mumkin.