Termiz davlat universiteti «gaz kimyosi» fanidan

1.30-rasm. Gazlarni fraksiyalash qurilmasining teхnologik sхemasi.
1-3-separatorlar; 4,22-27-idishlar; 5- kompressor, 6-14,19 –nasoslar, 15-18 ,20,21- kolonnalar, 28,34,35- sovutgichlar 29-33- havoli sovutgichlar, I-neftni birlamchi qayta, II-neftni birlamchi qayta ishlash va
5-Maruza. Tabiiy gazlarni tashish va uzatish. Gazlarni tashish usullari.

1. 
   Tabiiy gazlarni tashish va uzatish.
   
2. 
   Gazlarni tashish usullari.
   
3. 
   Oksosintez jarayonlari.
   
4. 
   Jarayon katalizatorlari, mexanizmi .
   
5. 
   Gidroformillash jarayoni texnologiyasi va mahsulotlari.
   

Neft va gazni tashish va uzatishga tayyorlash texnologiyasi.
Neft va gazni tayyorlash va qurilma mahsulotidan foydalanish (engil uglevodorodlarni ajratib olish chuqurligi va joylashish o ‘rni) sharoiti aniq shart va talablarga bog‗liq holda shu jarayonni bajarishning prinsipial farq qiluvchi yo’nalishlari mavjud:

1. 
   Separatsiya (ajratish) – neftdan engil fraksiyalarni bosimni kamaytirish, ba‘zi hollarda qizdirib bir yoki ko’p bosqichli bug’latish yo ‘li bilan fraksiyalarni ajratib olish.
   
2. 
   Rektifikatsiya (parchalash) – neftni berilgan chuqurlik bo’yicha ko’p marotaba kondensatsiyalash va bug’latish orqali uglevodorodlarni aniq ajratish.
   

Qolgan barcha usullar yuqorida ko’rsatilgan asosiylarning umumlashgan ko’rinishidir. Undan tashqari neftdan engil uglevodorodlarni ajratib olishning kam o’rganilgan usuli mavjud bo’lib unda neftni nisbatan quriq gaz bilan shamollatish. Konlarda neft va gazni yig’ish va tayyorlash tizimi alohida o’lchash- ajratish qurilmasi 33 rasmda ko’rsatilgan, 4.a.b rasmda neft, gaz va suvni yig’ish tizimi alohida va guruhiy o’lchash-ajratish qurilmalari uskuna va jihozlari mos ravishda ko’rsatilgan.
O’zi oquvchan yig‗ish tizimi alohida o’lchash-ajratish qurilmasi (Rasm 1.33,a) quyidagi uslubda ishlaydi. Neft va gaz quduqdan 1, quduq usti yaqinida joylashgan AUK 2 ga tushadi. AUK da gazdan ajralgan neft va suv chiqazish quvuri 4 ga, va undan keyin yig‗ish tizimi rezervuarlari 5ga tushadi. Rezervuar 5dan neft nasos 6 yordamida neft yig‗ish kollektori 7orqali neftni tayyorlash qurilmasi (NTK) xom ashyo rezervuarlari 8 ga o ‘zatiladi. Kon xududi relefi taqazo qilsa ba‘zi hollarda yig‗ish kollektori 7 ni ham o ‘zi oquvchan qilish mumkin. Rezervuar 5 da neftdan tindirilgan suv kanalizatsiyaga tashlanadi yoki neft bilan birga (emulsiya holatida) NTK xom ashyo rezervuarlari 8 ga uzatiladi. Alohida o’lchash qurilmasi (AUK) 2 traplarida neftdan ajratilgan gaz o ‘z bosimi ostida gaz yig‗ish quvuri 3 orqali gazni kayta ishlash zavodiga (agarda GKIZ mavjut bo ‘lsa), kon katta bo ‘lsa kompressor stansiyasi orqali GQIZ ga, yoki kon extiyoji uchun o ‘zatiladi.

1.33-rasm O ‘zi oquvchan ikki quvurli neftni yig‗ish tizimi: a – alohida o ‘lchash –ajratish qurilmasi (AUAK): 1 – quduqlar; 2 – alohida o ‘lchash qurilmasi (AUK); 3 – gaz quvur o ‘tkazgichlar; 4 – o ‘zi oquvchan chiqazish chiziklari; 5 – xududiy germetizatsiyalanmagan rezervuarlari; 6 – nasos; 7 – yig‗ish kollektori; 8 – xomashyo rezervuarlari; b – guruhiy o ‘lchash-ajratish qurilmasi (GUAK): 1 – quduqlar; 2 – o ‘zi oquvchan chiqazish chiziqlari; 3 – guruhiy o ‘lchash qurilmasi; 4 – o ‘zi oquvchan yig‗ish kollektori; 5 – xududiy germetizatsiyalanmagan rezervuarlar; 6 – nasos; 7 – yig‗ish kollektori; 8 – xomashyo rezervuarlari; 9 – gazni yig‗ish quvuri

Neftni gazdan va suvdan ajratish
Separatorlarning vazifasi, tasnifi va tuzilishi. Neftni gazdan ajratish va suvdan ajratish turli separatorlarda quyidagi maqsadlar uchun qo ‘llanadi:

1. 
   Neftning gazini ajratish uchun va uni kimyo xomashyosi va yoqilg’i sifatida foydalanish uchun
   
2. 
   Neft-gaz oqimini aralashmasini kamaytirish uchun, bu bilan gidravlik qarshilikni kamaytiriladi.
   
3. 
   Hosil bo ‘lgan ko ‘pikni yo ‘qotish uchun. 4.Beqaror emulsiyada suvni neftdan ajratish uchun
   

5. Separatordan neftni tayyorlash joyigacha titrashni kamaytirish uchun.
Neft konlarida separatorning vazifalari quyidagicha. 1.Vazifasi - o ‘lchash va ajratish

2. 
   Geometrik shakli va turishi jixatdan silindrik, sferik, vertikal, gorizontal.
   
3. 
   Kuduqqa xizmat bo ‘yicha fontan, kompressor, nasos quduqlar uchun.
   
4. 
   Asosiy kuch ishlatishi xususida, gravitatsion inersion, markazdan qochirma, ultratovushli.
   
5. 
   ishchi bosim ko ‘ra: yuqori bosimli (64 atm dan yuqori), o ‘rta bosimli (25 atm), kam bosimli (6 atm), vaakumli
   
6. 
   Ishlash bo ‘yicha individual va guruhli
   
7. 
   Ish bosqichi bo ‘yicha birinchi, ikkinchi, uchinchi va sh.k. Barcha turdagi har bir separator 4 qismdan iborat bo’ladi .
   

1. 
   Asosiy ajratish bo ‘limi, neftni gazdan jadal ajratishga xizmat qiladi.
   
2. 
   Cho’ktiruvchi bo ‘lim, bunda asosan gaz neftdan majburiy ajratiladi.
   
3. 
   Neftni yig’uvchi bo ‘lim, separatorning pastida joylashgan.
   
4. 
   Tomchi yig’uvchi bo’lim, separatorning yuqori qismida joylashgan.
   

Yuqorida keltirilgan separatorlarning eng oson hisobga kiradiganlari gravitatsion, jalyuziylik va gidrotsiklon separatorlaridir.
1.34.rasmda vertikal separatorning umumiy ko’rinishi va kesimi keltirilgan bo’lib, unda suyuqlik zarralari gravitatsiya va inersiya kuchlari ta‘sirida cho’kadi. Bu separatorning ish tartibi quyidagicha.