Termiz davlat unversiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot

Samaradorlikning xalq xoʼjalik iqtisodiy koʼrsatkichlari loyiha samaradorligini butun xalq xoʼjaligi, shuningdek loyihani amalga oshirishda ishtirok etadigan regionlar manfaatlari nuqtai nazaridan aks ettiradi. Xalq xoʼjaligi darajasida iqtisodiy samaradorlik koʼrsatkichlari tahlilida loyihaning natijalariga quyidagilar qiymatli koʼrinishda qoʼshiladi:

Ø Oxirgi ishlab chiqarish natijalari. Bunga mol-mulk va intellektual mulk sotuvidan tushgan daromad ham kiradi;

Ø Ijtimoiy va ekologik natijalar. Ushbu natijalar loyiha barcha ishtirokchilarining aholi salomatligi, regionlardagi ijtimoiy va ekologik muhitga qoʼshma taʼsiridan kelib chiqib olinadi;

Ø Bevosita moliyaviy natijalar;

Ø Xorijiy davlat, bank va firmalarning kredit va qarzlari, import poshlinalari tushumlari va b.

Innovatsion loyihaning samaradorligini baholash uchun ko'rsatkichlar tizimi
Har qanday innovatsion loyihani amalga oshirishdan oldin o'zaro bog'liq ikkita vazifani hal qilish kerak:
1) loyihani amalga oshirishning har bir variantining rentabelligini baholash;
2) variantlarni taqqoslash va eng yaxshisini tanlash.
Innovatsion loyihani rivojlantirishning investitsiyalashdan oldingi bosqichida innovatsiyalarning ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari deyarli yakunlandi, loyihaning texnik parametrlariga nisbatan noaniqlik butunlay yo'q qilindi. Bunday sharoitda, loyihani kelgusida amalga oshirish to'g'risida qaror qabul qilishda uning samaradorligini baholash uchun eng muhimlari iqtisodiy (tijorat) ko'rsatkichlardir. Innovatsion loyihani rivojlantirishning ushbu bosqichida uning xususiyatlari deyarli har qanday investitsiya loyihasidan farq qilmaydi, shuning uchun innovatsion loyihalarni investitsiyalar samaradorligini tavsiflovchi ko'rsatkichlar yordamida baholash mumkin.
Innovatsion loyihani kelgusida amalga oshirishning maqsadga muvofiqligi to'g'risida qaror qabul qilish uchun harajatlar va natijalar nisbati aks etadigan va loyihaning ishtirokchilari uchun iqtisodiy jozibadorligini, ayrim loyihalarning boshqalaridan iqtisodiy afzalliklarini baholashga imkon beradigan ko'rsatkichlarning butun tizimi qo'llaniladi.
Tijorat samaradorligiLoyihaning (moliyaviy asoslanganligi) moliyaviy xarajatlar va talab qilinadigan daromad stavkasini ta'minlaydigan natijalar nisbati bilan belgilanadi. Tijorat samaradorligini butun loyiha uchun ham, alohida ishtirokchilar uchun ham ularning hissalarini hisobga olgan holda hisoblash mumkin. Bundan tashqari, ta'sir sifatida t-mqadam haqiqiy pul oqimidir.
Ko'rsatkichlar milliy iqtisodiy samaradorlikloyihaning samaradorligini umuman milliy iqtisodiyot manfaati nuqtai nazaridan, shuningdek loyihada ishtirok etadigan hududlar (Federatsiya sub'ektlari), tarmoqlar, tashkilotlar uchun aks ettiradi. Milliy iqtisodiyot darajasida iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlarini hisoblashda loyiha natijalariga quyidagilar kiritiladi (qiymat jihatidan):
Ishlab chiqarishning yakuniy natijalari (Rossiya ishtirok etadigan tashkilotlar tomonidan iste'mol qilingan mahsulotlar bundan mustasno, barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarni ichki va tashqi bozorlarda sotishdan tushgan daromad). Bunga, shuningdek, loyihani amalga oshirish jarayonida ishtirokchilar tomonidan yaratilgan mulkni va intellektual mulkni sotishdan tushgan mablag'lar (ixtirodan foydalanish huquqi uchun litsenziyalar, nou-xau, kompyuter dasturlari va boshqalar) kiradi;
Loyihaning barcha ishtirokchilarining sog'liqni saqlash, hududlardagi ijtimoiy va ekologik vaziyatga qo'shgan ta'siri asosida hisoblangan ijtimoiy va ekologik natijalar;
To'g'ridan-to'g'ri moliyaviy natijalar;
Xorijiy mamlakatlar, banklar va firmalardan olingan qarzlar va qarzlar, import bojlari va boshqalar.
Loyihani amalga oshirish natijasida bilvosita moliyaviy natijalarni, uchinchi tomon tashkilotlari va fuqarolarning daromadlari o'zgarishini, er, binolar va boshqa mulklarning bozor qiymatini, shuningdek ishlab chiqarish quvvatini saqlash yoki tugatish, tabiiy resurslar va mulkni mumkin bo'lgan avariyalar va boshqa favqulodda vaziyatlardan yo'qotish xarajatlari hisobga olinishi kerak.
Baholash mumkin bo'lmagan ijtimoiy, ekologik, siyosiy va boshqa natijalar milliy iqtisodiy samaradorlikning qo'shimcha ko'rsatkichlari sifatida ko'rib chiqiladi va loyihalarni amalga oshirish va / yoki davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash to'g'risida qaror qabul qilishda hisobga olinadi.
Innovatsion loyihalar samaradorligini quyidagi mezonlar bo'yicha tasniflash mumkin:
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning turlari bo’yicha;
Loyihaning iqtisodiy samaradorligi mezoni sifatida ishlaydigan umumlashtiruvchi ko'rsatkich turi bo'yicha:
- mutlaq (natijalar va xarajatlar smetasi o'rtasidagi farq);
- nisbiy (loyiha natijalari smetasini ularni olishning umumiy qiymatiga nisbati);
vaqtincha (investitsiya xarajatlarini qoplashning taxminiy muddati);
Turli vaqtdagi pul xarajatlari va natijalarni taqqoslash usuli bo'yicha:
- statik (ularda turli vaqtlarda yuzaga keladigan pul oqimlari ekvivalent sifatida baholanadi);
- dinamik (ularda loyihani amalga oshirish natijasida kelib chiqqan pul oqimlari, diskontlash orqali ekvivalent asosga kamaytirilib, ko'p martalik pul oqimlarining taqqoslanishi ta'minlanadi)