OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT UNVERSITETI IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI IQTISODIYOT (SIRTQI) TA’LIM YO’NALISHI 4-KURS 1119 – GURUH TALABASI ERKINOV MUSLIMBEKNING INNOVАTSIYALАR SАMАRАDORLIGINI BАHOLАSH USULLARI MAVZUSIDA TAYYORLAGAN MUSTAQIL ISHI
Mavzu: Innovаtsiyalаr sаmаrаdorligini bаholаsh usullari. Reja: 1. Innovatsiya samaradorligi tushunchasi 2. Innovatsiyalar samaradorligini baholash muammosi, uning mohiyati. 3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida innovatsiyalar samaradorligini baholash. 4. Innovatsion loyihalarni baholashning asosiy tamoyillari. Xulosa
Tayanch iboralar: Kapital koʼyilmalarning (investitsiyalarning) samaradorligini majmuali baxolash muammosi. Kapital koʼyilmalarning ayrim metodologik masalalari. Faoliyat samaradorligi mezonlarining 2 koʼrinishi. Samaradorlik baxolashning makro va mikroiktisodiy metodlari. Innovatsion loyixa realizatsiyasidan oldingi 2 oʼzaro boglik metodik masala. Maʼmuriy boshkaruv tizimida samaradorlikni baxolash. Bozor iktisodiy tizimida loyixa samaradorligini baxolash boskichlari. Loyixani kelgusida realizatsiya etishning maksadga muvofikligi boʼyicha karorlar kabul kilish. Loyixaning moliyaviy samaradorligi. Byudjet samaradorligi. Xalk xoʼjalik iktisodiy samaradorligi. Innovatsion loyixaning umumiy axamiyati. Innovatsion loyixalarning taʼsir doirasi boʼyicha baxolanishlari.
Innovatsiya samaradorligi tushunchasi
Innovatsiya samaradorligi kontseptsiyasi innovatsion menejmentning eng munozarali va muammoli jihatlaridan biridir. Innovatsion loyihalar samaradorligini baholash zarurati quyidagi holatlarda yuzaga keladi:
Faoliyatning turli sohalarida ko'plab innovatsion loyihalar mavjud bo'lganda, turli xil biznes bo'linmalari va ularni moliyalashtirish ustuvorligi to'g'risida savol tug'iladi;
Innovatsion loyihani ishlab chiqishning dastlabki bosqichida, loyiha-maqsad guruhida innovatsion g'oyani amalga oshirish uchun bir nechta muqobil loyihalar paydo bo'lganda va eng samarali variantni tanlash masalasi tug'ilsa;
Innovatsion loyihaning yakuniy bosqichida uning samaradorligini tahlil qilish uchun amalga oshirish uchun qabul qilingan.
Oxirgi holat eng sodda va tushunarli, shuning uchun amalga oshirilgan innovatsiyalar samaradorligini tahlil qilish rejalashtirilgan va haqiqiy ko'rsatkichlarni taqqoslash orqali amalga oshiriladi. Agar loyiha o'z maqsadlariga to'liq erishilsa va miqdoriy iqtisodiy ko'rsatkichlar rejalashtirilgan ko'rsatkichlarga muvofiq bo'lsa, loyiha samarali deb hisoblanadi.
Innovatsiyalarning dastlabki bosqichida innovatsion loyihalarni tanlash va saralash mezonlari tizimini aniqlash ancha murakkabroq. Zamonaviy innovatsion menejment nazariyasi va amaliyotida innovatsiyalar samaradorligini baholash uchun yagona tushuncha mavjud emas.
Buning sababi innovatsion loyihalar va investitsiya loyihalari o'rtasidagi tub farq bo'lib, ular uchun rentabellikka asoslangan yagona qabul qilingan baholash tizimi ishlab chiqilgan.
Birinchidan, ko'plab yangiliklarning rentabelligi kechiktirilgan strategik xususiyatga ega.
Masalan, kompaniyaning tashkiliy tuzilmasini o'zgartirish, sotib olish va qo'shilish, xodimlarni boshqarishning yangi usullarini joriy etish, yangi sifat menejmenti tizimlariga o'tish va hokazo kabi boshqaruv innovatsiyalari investitsiyalar davri bilan bog'liq katta vaqt oralig'ida o'z samarasini bermoqda. Marketing innovatsiyalarining rentabelligi - yangi bozorlarga kirish, mahsulotni qayta joylashtirish, reklama strategiyasini o'zgartirish va boshqa ko'plab narsalar - oldindan aytish qiyin va ko'pincha faqat kompaniyaning umumiy raqobatbardoshligini oshirish sharoitida baholanishi kerak.
Ikkinchidan, innovatsiya noaniqlik va ortib borayotgan xavf sharoitida amalga oshiriladi, chunki loyihani ishlab chiqish va amalga oshirish jarayoni juda uzoq davom etadi va tashqi muhit juda tez o'zgaradi. Shu sababli, mutaxassislarga dastlabki bosqichda innovatsiyaning yakuniy natijasini taxmin qilish va baholash qiyin.
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, masalan, yangi mahsulotni yaratish maqsadi qisqa muddatda foyda olish emas, balki asosiy assortimentni sotishni rag'batlantirish uchun innovatsion kompaniya imidjini yaratishdir.
Shunday qilib, innovatsiyalar samaradorligini baholash tizimida investitsiya loyihalarini baholash usullarini to'liq loyihalash noto'g'ri bo'ladi deb taxmin qilish mumkin.
2. Innovatsion loyihaning ko'rsatkichlari tizimi.
Innovatsion loyihaning samaradorligi xarajatlar va natijalar nisbatini aks ettiradigan ko'rsatkichlar tizimi bilan tavsiflanadi.
Innovatsion loyihaning samaradorligi ko'rsatkichlariga quyidagilar kiradi:
1. Tijorat samaradorligi - loyiha ishtirokchilari uchun moliyaviy oqibatlarni hisobga oladi.
2. Milliy iqtisodiy samaradorlik - butun mamlakat iqtisodiyoti va mintaqalar va sohalar uchun loyihaning samaradorligini aks ettiradi.
3. Byudjet samaradorligi - loyihaning byudjet xarajatlariga (daromadlariga) ta'sirini hisobga oladi.
Tijorat samaradorligi Loyihaning (moliyaviy asoslanganligi) moliyaviy xarajatlar va talab qilinadigan daromad stavkasini ta'minlaydigan natijalar nisbati bilan belgilanadi. Tijorat samaradorligini butun loyiha uchun ham, alohida ishtirokchilar uchun ham ularning hissalarini hisobga olgan holda hisoblash mumkin. Bundan tashqari, real pul oqimi t-pog'onada ta'sir ko'rsatadi.
Byudjet faoliyati ko'rsatkichlari loyiha natijalarining tegishli (federal, mintaqaviy yoki mahalliy) byudjet daromadlari va xarajatlariga ta'sirini aks ettirish.
Loyihada ko'zda tutilgan federal va mintaqaviy moliyaviy qo'llab-quvvatlash choralarini asoslash uchun ishlatiladigan byudjet samaradorligining asosiy ko'rsatkichi budjet samarasidir.
Loyihaning birinchi bosqichi uchun byudjet effekti (Bt) ushbu byudjetni amalga oshirish munosabati bilan tegishli byudjet daromadlarining xarajatlardan (Pt) oshib ketishi sifatida aniqlanadi:
Milliy iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlari loyihaning samaradorligini umuman milliy iqtisodiyot manfaatlari nuqtai nazaridan, shuningdek loyihani amalga oshirishda ishtirok etadigan hududlar (federatsiya subyektlari) uchun, tarmoqlar, tashkilotlar. Milliy iqtisodiyot darajasida iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlarini hisoblashda loyiha natijalari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Ishlab chiqarishning yakuniy natijalari (Rossiya ishtirok etadigan tashkilotlar tomonidan iste'mol qilingan mahsulotlar bundan mustasno, barcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarni ichki va tashqi bozorlarda sotishdan tushgan daromad). Bunga, shuningdek, loyihani amalga oshirish jarayonida ishtirokchilar tomonidan yaratilgan mulkni va intellektual mulkni sotishdan tushgan mablag'lar (ixtirodan foydalanish huquqi uchun litsenziyalar, nou-xau, kompyuter dasturlari va boshqalar) kiradi;
Loyihaning barcha ishtirokchilarining sog'liqni saqlash, hududlardagi ijtimoiy va ekologik vaziyatga qo'shgan ta'siri asosida hisoblangan ijtimoiy va ekologik natijalar;
To'g'ridan-to'g'ri moliyaviy natijalar;
Xorijiy davlatlar, banklar va firmalarning kreditlari va qarzlari.
Baholash mumkin bo'lmagan ijtimoiy, ekologik, siyosiy va boshqa natijalar milliy iqtisodiy samaradorlikning qo'shimcha ko'rsatkichlari sifatida ko'rib chiqiladi va loyihalarni amalga oshirish va / yoki davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash to'g'risida qaror qabul qilishda hisobga olinadi.
Kelajakdagi xarajatlar va innovatsion loyihaning samaradorligini aniqlash natijalarini baholash hisoblash muddati davomida amalga oshiriladi, uning davomiyligi loyihani yaratish, ishlatish va tugatish muddati, asosiy texnologik uskunalarning o'rtacha ishlash muddati va investorning talablari hisobga olinadi. Natija va xarajatlarni baholash uchun baza, jahon va prognoz narxlari qo'llaniladi. Asosiy narxlarda iqtisodiy samaradorlikni o'lchash odatda investitsiya imkoniyatlarini texnik-iqtisodiy asoslash bosqichida amalga oshiriladi.
Innovatsiyalarni baholash ularning samaradorligini aniq innovatsiyalar (innovatsion loyihalar) va innovatsion faoliyatni amalga oshiradigan tashkilotlarga nisbatan innovatsion dasturlarning tafsilotlari bilan baholashni ta'minlaydi. Ushbu maqsadlar uchun loyihani boshqarish muvaffaqiyatli qo'llanildi.
Korxonada innovatsion faoliyatni boshqarish va uning samaradorligini baholash uchun ishlatiladigan loyihalarni boshqarish kontseptsiyasining asosiy jihati, loyihani boshqarish doirasida amalda sinab ko'rilgan bunday baholash usullari va modellaridan foydalangan holda, ma'lum bir yangilikni amalga oshirishga investitsiya kiritishdan oldin kutilgan natijani aniqlashdir.
Innovatsion g'oya darajasida o'tkaziladigan baholash g'oyaning tubdan maqsadga muvofiqligi to'g'risida xulosalar va uni amalga oshirishning afzalliklarini oldindan baholashni o'z ichiga olishi kerak. Innovatsiyalardan foydalanishni (taklif etilayotgan loyiha) baholashda aniq maqsadlarning maqsadga muvofiqligi va ushbu rejani amalga oshiradigan loyihaga alternativalarning hayotiyligi baholanadi. Innovatsiyalar samaradorligini baholash muayyan texnik jihatdan amalga oshiriladigan loyihaning hayotiyligi va samaradorligini baholashni o'z ichiga oladi. Investor yoki uni amalga oshirishga jalb qilingan boshqa tashkilotlar tomonidan innovatsiyalarni amalga oshirish to'g'risida qaror qabul qilishning barcha holatlarida, uni amalga oshirish uchun prognoz qilingan sharoitlarda loyihaning samaradorligi va barqarorligi baholanadi.
nnovatsiyalar samaradorligini baholash, uni amalga oshirishni aniqlaydigan aniq texnik jihatdan amalga oshiriladigan loyihaning hayotiyligi va samaradorligini baholashni o'z ichiga oladi. Ushbu yondashuv bilan innovatsiyalarning samaradorligi uni yaratish va amalga oshirish loyihasining samaradorligi bilan belgilanadi, ushbu loyihani amalga oshirishdagi xarajatlar va imtiyozlar asosida baholanadi.
Texnik jihatdan amalga oshiriladigan har qanday innovatsion loyihaning loyihaviy tahlili kelajakda uni amalga oshirish uchun investitsiya kiritishning kamida uchta asosini o'z ichiga oladi:
1) moliyaviy va iqtisodiy maqsadga muvofiqligini baholash;
2) innovatsion loyihaning rentabelligi va likvidliligi potentsialini baholash;
3) loyiha xavfini tahlil qilish va uni amalga oshirishdan foyda olish.
Loyihani tahlil qilish texnik jihatdan amalga oshiriladigan loyihaning ikkita asosiy tarkibiy qismini baholashga asoslangan: loyiha bilan bog'liq xarajatlar (investitsiyalar); loyihani amalga oshirishdan olingan daromad.
Loyiha xarajatlari. Loyiha bilan bog'liq xarajatlarni baholashda ikkita xarajat guruhi hisobga olinadi: kapital (investitsiya) xarajatlari va ishlab chiqarish xarajatlari. Investitsion xarajatlarasosiy kapitalga va boshlang'ich (sof) aylanma mablag'larga kapital qo'yilmalarni o'z ichiga oladi. Operatsion xarajatlariloyiha natijasida yaratilgan mahsulotlar tannarxini va uni amalga oshirish xarajatlarini, shu jumladan marketing xarajatlarini o'z ichiga oladi. Alohida amortizatsiya.
Loyihadan olinadigan daromadloyiha bilan bog'liq mahsulotlar va xizmatlarni sotish, shuningdek, boshqa daromadlarni o'z ichiga oladi.
Innovatsion loyihaning samaradorligini baholash uchun quyidagi ko'rsatkichlardan foydalaniladi:sof joriy qiymat (yoki sof joriy qiymat), indeks rentabellikyoki rentabellik ichkinorma rentabellik valoyihani to'lash muddati (davri).
Hisoblash jarayonida aniqlangan loyihaning ichki daromadlilik darajasi, investor uchun talab qilinadigan investitsiyalarning daromadliligi darajasi bilan, loyiha uchun xavfni to'lash va prognoz qilinayotgan inflyatsiyani hisobga olgan holda taqqoslanadi. Agar u yuqori bo'lsa yoki investorning (qarz beruvchi yoki boshqa loyihaning ishtirokchilari) talablariga javob bersa, unda ushbu loyihaga investitsiyalar oqlanadi. Agar loyiha smetasini ko'rsatkichlar bo'yicha taqqoslasa NPV va IRRqarama-qarshi natijalarga olib keladigan bo'lsa, sof hozirgi qiymati yuqori bo'lgan loyihaga ustunlik berish kerak.
Rentabellikni, rentabellikni va qaytarilishni baholash real pul oqimlariga asoslanganhar bir vaqt oralig'i uchun belgilanadigan (baholash davri yoki bosqichi sifatida o'lchanadigan) pul oqimi deb ham ataladi. Haqiqiy pul oqimining qiymati bilan belgilanadi CF ("pul oqimi").Ajratish CF (t)agar baholash vaqtning bir nuqtasiga tegishli bo'lsa tva CF (m)agar qiymat nazarda tutilsa tmubaholash bosqichi. Umuman olganda, formuladan foydalanish mumkin:
Qachon bo'lgan davrda daromad beradi va kompaniya qachon to'lovga qodir CF< 0, loyihani davom ettirish uchun qo'shimcha investitsiyalar talab qilinadi. Yuqoridagi formulada har bir hisoblangan vaqtda real pul oqimi haqida umumiy tushuncha berilgan. Shu bilan birga, hisoblashning har bir bosqichida real pul oqimining qiymati kelib tushish va oqib chiqish o'rtasidagi farqga teng keladigan tushish, chiqish va balans bilan tavsiflanadi. Haqiqiy pul oqimlariga loyihani amalga oshiradigan korxonaning investitsiya, ishlab chiqarish (ishlab chiqarish) va moliyaviy faoliyatidan olingan pul tushumlari kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
