Texnologik qism

Paxta momig‘ining sifat ko‘rsatkichlari

Tip	Nav	Sinflar bo‘yicha iflos aralashmalarning va butun chigitlarning massaviy ulushi, ko‘p emas
		Oliy (1)	O‘rta (2)	Iflos (3)
A	I II	4,5 8,0	6,0 11,0	8,5 15,0
B	I II	4,5 8,0	6,0 11,0	8,5 15,0

Syellyuloza - barcha o‘simlik dunyosining qurilish materiali hisoblanadi. Syellyuloza daraxt va boshqa o‘simliklarda katakli devor hosil qiladi. Eng sof tabiiy syellyuloza shakli – paxta momig‘i hisoblanadi. Syellyuloza yog‘och tarkibida – 32% dan 56% gacha bo‘ladi. Ignabargli daraxt tarkibida – 46% – 54%, barglarida esa 41 – 45% syellyuloza bo‘ladi. Syellyulozaning eng ko‘p miqdori paxta tarkibida uchraydi: 91 – 99%. Quyida β-D-glyukopiranoza hosil bo‘lishi sxemasi keltirilgan:

Syellyuloza biologik sintez asosida, tabiatda doimo sintez qilinib turiladi. Syellyulozaning qator kompleks fizik-kimyoviy xossalarini qadim zamonlardan o‘rganila boshlangan. Bu turli maqsadlarda qo‘llanilayotganligini ifoda etadi.
Tabiatda syellyuloza kimyoviy tolalar (viskoza, mis ammiakati va pardasimon mahsulotlar), yog‘och massasi – karton, qog‘oz, turli plastmassalar, efirlaridan tutunsiz porox va shunga o‘xshash mahsulotlar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi.
Syellyulozaning emperik formulasi: (S₆N₁₀O₅)_n. Zanjirdagi elementlar halqalar soni (n) o‘simlik materialiga qarab har xil (200 tadan 10 000 gacha) bo‘lishi mumkin. Polisaxarid, uning makromolekulasi β-D-glyukopiranozaning elementar zvenosidan tashkil topgan bo‘lib, 1 – 4 glyukozid bog‘lari bilan bog‘langan:

Daraxt syellyulozasining polimerlanish darajasi 6000 – 14000, paxta syellyulozasiniki 20000 gacha. Syellyuloza gidrolizlanganda D-glyukozagacha gidrolizlanadi: