Texnologiyasi

Nazorat savollari
1. Hayvonlar gavdasi nechta qismdan iborat?
2. Harakat a ’zolari tizimiga kiruvchi skelet va muskullarning vazi- 
falarini gapirib bering.
3. M uskullarning necha xil funksiyasi bor va ularning vazifasi ni- 
m adan iborat?
4. Teri qoplamasining vazifasi nim alardan iborat?
5. Teri nechta qatlam dan iborat?
6. Teri hosilalariga nim alar kiradi?
7. Sut bezlari haqida nim alam i bilasiz?
8. Shox qanday tuzilgan?
55-. Qishloq x o ‘jaligi hayvonlarining fiziologiyasi
Fiziologiya biologiya fanlarining biri b o ‘lib, butun organizmda va 
ayrim qismlari — a ’zolarida, to'qim alari, hujayralari ham da ularning 
tu rli-tu m an mikro tuzilm alarida kechadigan hayotiy jarayonlarni, 
ularning zam inida yotadigan qonuniyatlarni o ‘rganadi, shu qonuniyat- 
lar orasidagi bog‘lanishlarni tekshiradi. Ayni vaqtda, a ’zo va tizim - 
larning funksiyalarini, hayotiy jarayonlarni organizm tashqi m uhit 
bilan tinm ay o ‘zaro ta ’sir qilib turgan sharoitda tekshiriladi.
Fiziologiya umumiy va xususiy qismlarga bo'linadi.
Fiziologiyaning um um iy qismi organizmdagi barcha hujayralar, 
to ‘qim alar, a ’zolar uchun yoxud b utun -bu tu n organizm lar uchun 
xos bo‘lgan umumiy hayotiy hodisalami o ‘rganadi. Hayotning zaminida 
yotgan um um iy qonuniyatlar to ‘g ‘risida tushuncha beradi. Barcha 
hujayra va to ‘qimalar uchun, um um an tirik materiya uchun xos bo'lgan 
m oddalar almashinuvi, ta ’sirlanish, ko‘payish, o ‘sish va rivojlanish 
kabi biologik hodisalar ana shular jumlasiga kiradi.
Fiziologiyaning xususiy qismi esa organizmdagi ayrim a ’zo va tizim- 
larda kechadigan hayotiy jarayonlam ing faqat o ‘sha a ’zo va tizimlarga 
xos xususiy tom onlarini o ‘rganadi. Q on aylanish, ovqat hazm qilish, 
siydik ajratish va organizmning boshqa tizim larida kechadigan ham da 
boshdan - oyoq muayyan bir tizim uchun xos b o ‘lgan boshqa jarayon­
lar shular jumlasidandir. Organizmda tizimlar nechta b o ‘lsa, fiziologiya­
ning xususiy qismi ham shunchadir.
198

---

H ayvonot olam ining har xil turlari, sinflari, guruhlari, hattoki, 
o'sim liklar organizm ida kechadigan hayotiy jarayonlam ing o'ziga xos 
tom onlarini fiziologiyaning alohida-alohida sohalari o'rganadi. O dam
fiziologiyasi, hayvonlar fiziologiyasi, o'sim liklar fiziologiyasi, m ik­
roorganizm lar fiziologiyasi fiziologiyaning maxsus sohalaridir.
S h u n d ay qilib, qish lo q x o 'jalik hayvonlari fiziologiyasi fani 
fiziologiyaning bir sohasi b o 'lib , h ar xil turga m ansub b o 'lg an uy 
hayvonlari organ izm id a kechadigan hayotiy ja ra y o n larn i o 'rg ata d i, 
bu ja ra y o n la m in g h a y v o n la r tu rig a , y o sh ig a, jin s ig a , z o tig a , 
o z iq la n ish x arak terig a, yashash sh aro itig a, m ah su ld o rlig ig a va 
bosh q a om illarga q arab qanday o 'zg arish in i tekshiradi.
Fiziologiya hayvonlarni tajriba usullari asosida tekshirib, o'rganadi
— hayvonni operatsiya yo'li bilan yorib, tegishli a ’zosining fa- 
oliyatini o'rganadi ;
— biror a ’zoning hayvon organizm i uchu n aham iyatini bilish 
uchun kesib olib tashlanadi ;
— transplantatsiya — biror a’zo yoki to 'q im a bir joyidan ikkinchi 
joyiga ko'chirib o'tkaziladi va o'zgarishlar k u z atila d i;
— asab to la s in i kesib q o 'y ib , u shb u to la u la n g a n a ’zodagi 
o'zgarishlar o'rganiladi;
— biror qon tom irini maxsus iplar bilan bog'lab qo'yib, uning 
faoliyatida kuzatiladigan o'zgarishlam i o'rganish;
— ikki tornim i bir-biriga ulash;
— biror a ’zoni (yurak, jigar va h.k) kesib olib tegishli sharoitda 
saqlab, ishini kuzatish;
— a ’zolar (m e’da, ichak, qovuq, o 't pufagi va h.k) devori teshilib 
devoridan metall yoki plastmassa naycha o'tkaziladi. N aychaning ikkin­
chi uchi teri yuzasiga chiqarilib, mahkamlab q o 'y ila d i;
— qon tom irlar devoriga naycha o'rnatish.
Bu usul bilan ichki qon tom irlardan q on olish im koniyati tug'iladi, 
bu bilan m oddalar almashinuvi o'rganiladi.