Тоҳир Маликов

3.2. Xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy resurslaridan 
foydalanish samaradorligi 
 
Iqtisodiy munosabatlarni takror ishlab chiqarish shakllaridan biri 
sifatida XYuSlar moliyasining harakati minimal xarajatlarda maksimal 
natijalarning olinishini nazarda tutuvchi samaradorlikning umumiqti-
sodiy mezoniga bo‘ysunadi. Shu sababli XYuS moliyaviy resurslaridan 
foydalanish samaradorligini quyidagi formula orqali tasavvur etish mum-
kin: 
S
м р
= N
м ф
 : X
м р
 
Bu yerda: S
м р
– XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish 
samaradorligi; 
N
м ф
– ma’lum davr (o‘tgan yoki rejali) uchun XYuS 
faoliyatining moliyaviy natijasi; 
X
м р
– shu moliyaviy natijani qo‘lga kiritish uchun 
XYuS tomonidan qilingan (yoki
rejalashtirilgan) moliyaviy resurslar 
xarajatlari
XYuS moliyaviy resurslaridan foydalanish samaradorligini aniq-
lashda shu narsani inobatga olish kerakki, moliyaviy natija faqat moli-

---

68 
yaviy emas, balki moddiy va mehnat resurslari xarajatlarining natijasi 
hamdir. Shuning uchun ham, masalan, mahsulotni realizatsiya qilishdan 
olingan foydani taqqoslab turib, buning natijasida faqat faoliyatning sof 
moliyaviy tomonini xarakterlovchi ko‘rsatkichga ega bo‘lamiz, deb hi-
soblash maqsadga muvofiq emas. Bu XYuS moliyaviy-xo‘jalik faoliyati 
samaradorligini xarakterlovchi yaxlit ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, unga 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida moddiyishlab chiqarish 
va moliyaviy oqimlarning ajralmas bog‘liqligi xosdir. 
Yuqorida bildirilgan fikr o‘ziga moliyaviy natija va moliyaviy xa-
rajatlarning tavsifini mujassam etuvchi XYuS moliyaviy-xo‘jalik faoli-
yatining samaradorligini xarakterlovchi boshqa ko‘rsatkichlarga ham 
to‘liq tegishlidir. Shunday bo‘lishiga qaramasdan analitik maqsadlar 
uchun bu to‘plamdan aynan XYuSning moliyaviy faoliyatini, uning mo-
liyaviy va baho siyosatining samaradorligini o‘xshash tarzda xarakter-
lovchi ko‘rsatkichlarni ajratish muhimdir. 
Shunisi taajjublanarliki, XYuS moliyaviy faoliyatining samarador-
ligini o‘xshash ifodalovchisi fond, moliya-kredit va pul bozorlaridagi 
operatsiyalarning daromadliligi hisoblanadi. Bu yerda, ma’lumki, pul 
(P
*
) go‘yo to‘g‘ridan-to‘g‘ri puldan (P) qilinadi. U holda moliyaviy 
samaradorlikni aniqlash formulasi quyidagi ko‘rinishni oladi: