Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquqni qo‘llash faoliyati – huquqni qo‘llashga doir hujjatlarda ifo-
dalangan asosiy va yordamchi xususiyatga ega har xil huquqni qo‘llash ha-
rakatlari tizimidan iborat bo‘lgan huquqni qo‘llashning tashkiliy ifodasi. Bu 
yerda «yuridik ishni hal qilish», «alohida davlat-hokimiyat qarori» va «huquqni 
qo‘llashga doir hujjat» tushunchalarining ma’nosi o‘rtasida mavjud farqlarni 
hisobga olish lozim. Ko‘rsatilgan tushunchalarning 
birinchisi – yakunlovchi 
huquqni qo‘llash harakatini qamrab olsa, 
ikkinchisi – huquqni qo‘llash natijasi-
ga ishora qiladi, 
uchinchisi esa – yuridik ishni hal qilish natijasini ifodalaydi, 
ya’ni yuridik hujjat hisoblanadi. Huquqni qo‘llash natijasida huquq normasi 
talablari aniq hayotiy holatga nisbatan tatbiq etiladi.
Demak, huquqni qo‘llash quyidagi o‘ziga xos xususiyatlar bilan tavsifla-
nadi: 
Huquq normasi uni qo‘llash vakolatiga ega bo‘lgan organlar yoki 
mansabdor shaxslar tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Resub-

---

372
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
likasining Konstitutsiyasi va qonunlariga muvofiq huquqni qo‘llash va-
kolatini qonun chiqaruvchi, ijro va sud organlari, korxona, muassasa, 
tashkilot rahbarlari, turli darajadagi mansabador shaxslar, muayyan ho-
latlarda jamoat tashkilotlari va o‘zini o‘zi boshqarish organlari amal-
ga oshirishi mumkin. Huquqshunosikka oid adabiyotlarda e’tirof etil-
ganidek, mansabdor bo‘lmagan shaxslar huquqni qo‘llash faoliyati bilan 
shug‘ullana olmaydilar.
Huquqni qo‘llash davlat faoliyatining muhim bir shakli hisoblanadi. 
Huquqni qo‘llash o‘zining ijtimoiy tabiatiga ko‘ra, boshqaruvning bir shakli 
bo‘lgan – boshqaruv faoliyatini tashkil etadi. Lekin huquqni qo‘llash umuman 
boshqaruvdan iborat emas, balki huquq normalarida mustahkamlangan umu-
miy qoidalarni hayotga qat’iy tatbiq etilishini ta’minlashga qaratilgan maxsus 
xarakterdagi boshqaruvdir. Huquqni qo‘llash davlat-hokimiyat faoliyati sifatida 
har doim davlat nomidan amalga oshiriladi. 
Huquqni qo‘llash har doim qonunlarda aniq belgilab qo‘yilgan tartibda 
amalga oshiriladi. Sud, ma’muriy, tergov va boshqa davlat organlari hamda 
mansabdor shaxslar tomonidan huquqni qo‘llash faoliyatini amalga oshirish-
ning qat’iy tartibi o‘rnatilgan. Huquqni qo‘llovchi organlar huquq normalari 
asosida, doirasida va ularda ko‘zda tutilgan tartibda, huquqiy tartibga solish 
jarayonida faol ishtirok etadi, huquqiy masalalarni hal etadi, aniq vaziyatlarda 
mazkur munosabatlarni huquqiy tartibga soladi
1
.
Huquqni qo‘llovchi davlat organlari va mansabdor shaxslar qonun-
da belgilab qo‘yilgan muayyan prinsiplar asosida o‘z faoliyatlarini tashkil 
etadilar. Bularning eng muhimlari bo‘lib: qonun ustuvorligi, ijtimoiy adolat, 
maqsadga muvofiqlilik, asoslantirilganlik prinsiplari hisoblanadi. Muayyan ish 
bo‘yicha qaror qabul qilish yoki uni rasmiylashtirish davlat organlari yoki man-
sabdor shaxslarning huquqni qo‘llash faoliyatining yakuni bo‘lib hisoblanadi. 
Huquqni qo‘llashning mazkur jarayonida alohida olingan hayotiy vaziyat yoki 
shaxsga nisbatan huquqni qo‘llashning yuridik oqibatlari ishlab chiqiladi va 
shakllantiriladi
2
.
Huquqni qo‘llash jarayoni muayyan 
ketma-ketlikda bosqichma-bosqich amalga 
oshiriladi. Huquqiy adabiyotlarda huquqni 
qo‘llash bosqichlari to‘g‘risida yagona fikr 
mavjud emas. Aksariyat adabiyotlarda huquqni qo‘llashning uch bosqichi 
1 
Qаrаng: Алексеев С.С. Общая теория государства и права: В 2-х т. Т.I. – М., 1981 – 326-bet.
2 
O‘shа аsаr, 320-bet.