Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Qonun analogiyasi 
va huquq 
analogiyasi
6-§.

---

379
XVII bob.
 Huquqning harakatlanishi 
va uni amalga oshirish
Qonun yaratuvchi idoraning ushbu holatlarni tartibga solishni e’tibordan 
chetda qoldirgani vujudga kelgan hayotiy masalalar huquqiy ahamiyatga ega 
emasligini bildiradi. Bunday holatlar yuzasidan huquqni qo‘llashni taqozo etuv-
chi ish qo‘zg‘atish mumkin emas, qo‘zg‘atilgan ishlar bo‘yicha esa, ularning 
huquqiy jihatdan kam ahamiyatliligini inobatga olib tegishli qaror chiqariladi.
Huquqdagi bo‘shliq deganda, amaldagi huquqning mazmuni va u tomoni-
dan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar xususiyatiga ko‘ra muayyan 
hayotiy holatni tartibga solish uchun zarur bo‘lgan aniq normaning yo‘qligi 
tushuniladi. Huquqdagi bo‘shliq faqat huquq ijodkorligi vakolatiga ega bo‘lgan 
organ tomonidan bartaraf etilishi mumkin. 
Huquqni qo‘llash jarayonida huquqdagi bo‘shliqni bartaraf etish 
uchun maxsus huquqni qo‘llovchi vositalar (usullar) – 
qonun analogiyasi 
(o‘xshashligi) va huquq analogiyasi (o‘xshashligi) dan foydalaniladi.
Qonun analogiyasi – huquqiy jihatdan tartibga solinmagan munosa-
batlarga nisbatan shunga o‘xshash munosabatlarni tartibga soluvchi qonun 
normasini qo‘llashdir. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi 5-mod-
dasida fuqarolik qonun normalarini o‘xshashlik bo‘yicha qo‘llash qoidalari mus-
tahkamlangan. Unga ko‘ra, ushbu Kodeks 2-moddasining birinchi, to‘rtinchi 
va beshinchi qismlarida nazarda tutilgan munosabatlar qonun hujjatlari yoki 
taraflarning kelishuvi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri tartibga solinmagan hollarda fuqa-
rolik qonunchilik hujjatlarining o‘xshash munosabatlarni tartibga soluvchi nor-
masi qo‘llaniladi (qonun o‘xshashligi).
Huquqni qo‘llash jarayonida qonun o‘xshashligidan foydalanishda tegishli 
munosabatlarni huquqiy kvalifikatsiya qilishda shunga o‘xshash munosabat-
larni tartibga solib turuvchi normani, eng avvalo, ko‘rib chiqilayotgan muno-
sabat qaysi huquq sohasiga taalluqli bo‘lsa, o‘shandan qidirish lozim. Mazkur 
sohada topilmagan taqdirda – qonunchilikning yaqin tarmoqlarini va butun 
qonunchilik tizimidan topish kerak bo‘ladi.
O‘xshash munosabatlarni tartibga soluvchi qonunchilik normasi bo‘lmagan 
paytda, ya’ni qonun o‘xshashligidan foydalanishi mumkin bo‘lmaganda, huquq 
analogiyasi (o‘xshashligi) ishlatiladi.