Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

448
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
ko‘rsatadi. Ular huquqni qo‘llash amaliyotida noqulayliklar keltirib chiqaradi, 
oddiy fuqarolarning qonunchilikdan foydalanishini qiyinlashtiradi, huquqiy ni-
gilizm ildiz otishiga yo‘l ochadi. Basharti, bitta holatni tartibga soluvchi ikki, 
uch yoki undan ko‘p o‘zaro qarama-qarshi hujjatlar bo‘lsa, ijro etuvchi subyektlar 
ularning hech biriga rioya etmaslik imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shu bois bunday 
ixtiloflarning oldini olish, yumshatish yoki bartaraf etish yuridik fan va amaliyot 
oldida turgan muhim vazifadir.
Huquqiy normalarning ixtiloflashuvidan ularning raqobatlashuvini 
farqlash lozim. 
Raqobatlashuvchi normalar deganda, o‘zaro qarama-qarshi 
bo‘lmagan, faqat turlicha aniqlik darajasi va hajmi jihatdan farqlanuvchi ikki, 
uch va undan ortiq normalarning bir turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga 
solishi tushuniladi. Bular, odatda, turli yuridik kuchga ega bo‘lgan, har xil 
darajadagi huquq ijodkorligi organlari tomonidan qabul qilingan normalardir. 
Yuridik normalarning raqobatlashuvi aslida normal holatdir. Biroq, bundan 
farqli o‘laroq normalar ixtilofi salbiy holat bo‘lib, ko‘pincha noxush oqibatlarga 
olib keladi. Ixtiloflashuvchi normalar o‘zaro kelisha olmaydilar, bir-birini istisno 
etadilar.
Yuridik ixtiloflarning sabablari ham obyektiv, ham subyektiv xususiyatga 
ega. 
Obyektiv sabablar qatoriga huquq bilan tartibga solinadigan ijtimoiy 
munosabatlarning ichki ziddiyati, jo‘shqinligi va o‘zgaruvchanligi, ularning 
to‘lqinsimon notekis rivojlanishi kiradi. Bunda huquq ijtimoiy munosabat-
larning, umuman hayotning rivojlanish darajasidan ortda qoladi (konservativ 
bo‘lib, ma’naviy eskiradi). Shu bois huquq doimiy ravishda «tuzatilib», takomil-
lashtirilib, yangi hayotiy vaziyatlarga moslashtirilib boriladi. Buning natijasida 
ayrim normalar bekor qilinib, o‘rniga yangilari paydo bo‘lib turadi. Eskirgan 
normalar o‘z vaqtida bekor qilinmagan taqdirda, ular bilan yangi normalar 
o‘rtasida ixtiloflar kelib chiqishi mumkin. Shu o‘rinda ijtimoiy munosabatlarning 
mazmunan turli-tumanligiga, ularning har biri o‘ziga xos tarzda huquqiy tar-
tibga solinishiga e’tibor qaratish lozim. Shu bilan birga ijtimoiy munosabatlar 
doimo qonunlardan ildamroq rivojlanib borishini e’tirof etish lozim. Qolaversa, 
ijtimoiy munosabatlar huquqiy va nohuquqiy tartibga solish sohalari o‘rtasidagi 
chegara ham o‘zgarib turadi. Va nihoyat, har qanday milliy huquqiy tizim 
xalqaro standartlarga, ma’naviy-gumanistik mezonlarga, demokratiya prinsiplari-
ga muvofiq bo‘lishi kerak. 
Sanab o‘tilgan omillar qaysidir ma’noda yuridik ixtiloflar paydo bo‘lishini 
tabiiy va muqarrar qiladi. Yu.A. Tixomirovning fikricha, yuridik ixtiloflarni 
faqat salbiy holat sifatida qabul qilish ularni xolisona baholashga halaqit qiladi. 
«Kolliziyalar qator hollarda ijobiy rag‘bat berishi, taraqqiyotga bo‘lgan ehtiyojni, 

---