Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

516
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
bashariy g‘oya va ta’limotlarni yangicha huquqiy tafakkur asosida qayta musho-
hada etmoqda.
Fanimiz huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati hodisalarining mohiyati, 
mazmuni, muhim belgilari hamda xususiyatlarini keng tadqiq etish bilan 
shug‘ullanmoqda. Biroq, «huquqiy davlat» bilan «fuqarolik jamiyati»ni diallek-
tik juft kategoriyalar sifatida, ya’ni «mazmun» bilan «shakl»ning nisbati tarzida 
talqin qilish hanuzgacha dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Huquqiy 
davlat hokimiyatni oqilona demokratik tashkil etish mahsuli sifatida fuqarolik 
jamiyatining 
siyosiy shaklini, siyosiy mohiyatini ifoda etadi. Huquqiy dav-
lat faqat fuqarolik jamiyatidek ijtimoiy makondagina qaror topishi va faoliyat 
yuritishi mumkin. Аyni vaqtda, fuqarolik jamiyati to‘la ma’noda qaror 
topishining shak-shubhasiz sharti huquqiy davlat mavjud bo‘lishidir. Bu 
hodisalarning birini ikkinchisidan ajratib tasavvur etish mumkin emas.
Fuqarolik jamiyati bilan huquqiy davlatning o‘zaro nisbatini, 
bir tomon-
dan, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar yig‘indisi, ikkinchi tomondan, siyosiy mu-
nosabatlar majmuining nisbati tarzida izohlab, tadqiq etish ham dolzarbdir. 
Zero, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiyotni modernizatsiyalash 
jarayonlari tegishli boshqaruv tizimi, demokratik siyosiy tuzilmalar, huquqiy 
norma va institutlar mavjud bo‘lishini taqozo etayotganligini anglash lozim.
Huquqshunoslikka oid izlanishlar faol olib borilayotganligiga qaramasdan, 
tadqiqotchilarning aksariyati hali 
«hokimiyat» fenomenini teran anglab yeta ol-
ganlari yo‘q. Masalan, hokimiyatning bo‘linmas, yagona voqelik ekanligi bilan 
uning «bo‘linishi» o‘rtasidagi farqni, hokimiyat hodisasi bilan hokimiyat vako-
latlari o‘rtasidagi nisbatni aniqlash muammolari hanuz ilmiy yechimini topgani 
yo‘q. Hokimiyatning yagonaligi va taqsimlanishi davlat hokimiyati tarmoqla-
rining dialektik holatidir. Yagonalikka dialektik muvozanat orqali, hokimiyat 
idoralarini oqilona uyg‘unlashtirish va muvofiqlashtirish yordamida erishiladi. 
Hokimiyat shunday ijtimoiy-irodaviy munosabatki, bunda hukmron iro-
daning ustunligi hamda belgilovchi, yo‘naltiruvchi roli namoyon bo‘ladi. Dav-
lat irodasi tufayli davlat hokimiyati namoyon bo‘ladi, va natijada, jamiyatni 
boshqarish amalga oshadi. Davlat boshqaruvi 
vertikal hokimiyat munosabat-
lari bo‘lsa, fuqarolik jamiyatining mohiyatini ochish uchun undagi 
gorizontal 
munosabatlar tizimi va mantig‘ini anglab yetish lozim bo‘ladi.
Jamiyatni modernizatsiyalash sharoitida davlat hokimiyati va boshqa-
ruvi organlari bilan fuqarolik jamiyati tuzilmalarining hamkorligi hamda ij-
timoiy sherikligini ta’minlash ham o‘ta dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Shu 
bilan birga, fuqarolik jamiyati institutlari, subyektlari va shaxslar o‘rtasidagi 
munosabatlarni huquqiy tartibga solish mazmuni tubdan o‘zgarib borayot-
ganligini ham e’tiborga olish lozim. 
Huquqiy tartibga solish mexanizmini 

---